رابطه تهران و ریاض پس از زلزله عربستان
رابطه بین ایران و عربستان در این چند ماهه هر بار گویی به وخامت می‌گذارد و اخبار های کارشکنی های عربستانی ها، همچون هیمه ای است بر آتش تنش ها و آسیب های بیشتر به روابط این دو قدرت منطقه. شاید اوج این اتفاقات از حمله عربستان به یمن آغاز شد، تا حادثه جده و برگشت هواپیما های ایران از عربستان و جدیدترین خبر هم بازگشت هواپیمای حامل کمک‌های بشردوستانه هلال احمر ایران از یمن بود که با دخالت جنگنده های عربستانی و بمباران فرودگاه صنعا، مجبور به بازگشت به ایران شد. هر چند ساده انگارانه است که بخواهیم بگوییم دو کشور پیش ازحوادث یمن، رابطه بدون مشکلی داشتند، اما باید گفت که اختلافات و تنش های بین دو کشور هر بار با این اعمال غیر قانونی عربستان تشدید می‌شود .گویی که آنها طالب شعله ور بودن آتش اختلافند هر چند ایران در دوره جدید همیشه به دنبال مدیریت صحیح روابط
به جای این اختلاف افکنی ها بوده است .
اما اینبارسخن از یمن یا برگشت هواپیماهای ایرانی با تهدید و ارعاب عربستان نیست، بلکه سخن از بروز یک اتفاق بزرگ در داخل این کشور است که گویی معادلات جدیدی را قرار است
نه تنها درداخل عربستان بلکه در رابطه بین ایران
و این کشور و مطمئنا در منطقه به وجود بیاورد . پادشاه عربستان در یک اقدام بی سابقه انتصابات و عزل های فراوانی را در یک روز به نمایش گذاشت، که از این میان می‌توان به تغییر" سعودالفیصل "وزیر امورخارجه عربستان آن هم بعد از
40 سال و همین طور تغییر مقرن بن عبدالعزیز معاون نخست وزیر و ولیعهد این کشور که گفته می‌شود از مخالفین جنگ با یمن بوده است اشاره کرد . اما شاید از دیگر احکام بحث برانگیز
"سلمان بن عبدالعزیز" پادشاه سعودی ها، انتصاب "محمد بن سلمان" به عنوان ولیعهد دوم است، کسی که نامش به نام یکی از سران حمله به یمن عجین شده است .
اگرچه نمی توان دل خوشی هم به "عادل جبیر" وزیر امورخارجه بن عزیز داشت چرا که او هم پیش از این نشان داده که در رابطه با ایران تندخو است و از روابط دیپلماتیک با کشورمان چندان راضی نیست .
هرچند میزان عزل و نصب های یکباره عربستان به این اسامی و افراد ختم نمی شود و حدود 15 تغییر دیگر هم در کابینه عربستان رخ داده است ولی باید گفت که سرنوشت آنچه که امروز به نام زلزله تغییر در عربستان خوانده می‌شود، فقط در این کشور خلاصه نشده و بر رابطه بین ایران و عربستان هم تاثیر گذار خواهد بود . اما این تغییرات به چه دلیلی رخ داده و تاثیرات آن چگونه خواهد بود ؟ باتوجه به اینکه عربستان حتی پیش از این انتصابات نشان داده بود که اصلا از بهبود روابط ایران با 1+5 و پیشروی مذاکرات هسته ای کشورمان راضی نیست حال با این تغییرات ممکن است در تلاش دوچندان برای سد سازی در مذاکرات هسته‌ای ایران گام بردارد ؟
در آستانه حوادث غیر قابل پیش بینی هستیم
دکتر صباح زنگنه کارشناس مسائل خاور میانه در باره چرایی این انتصابات در گفتگو با آفتاب یزد می‌گوید: "حمله به یمن نتیجه چنین تغییراتی است، چرا که موجی از نارضایتی بعد از این حمله ها در عربستان به راه افتاد که برخی از این اعتراض ها در داخل خاندان سلطنتی عربستان بود که می‌توانست تبدیل به درگیری در خاندان شود."
وی ادامه می‌دهد :" مقرن بن عبدالعزیز معاون نخست وزیر و ولیعهدی که تغییر پیدا کرد از معترضان به جنگ یمن بود که با بروز این اختلافات کنار زده شد . هر چند سعودی ها می‌گویند که خود وی خواستار برکناری بود .از طرفی محمد بن سلمان که ولیعهد دوم شده عامل اصلی جنگ یمن است و مطمئنا امروز او احساس پیروزی و موفقیت می‌کند."
صباح زنگنه در ارتباط با روابط ایران و عربستان پس از این انتصابات می‌گوید: "باید گفت که رابطه ایران و عربستان از این پس احتمالا دچار تنش های بیشتری می‌شود . از سویی دیگر داخل عربستان هم اختلافات بیشتری بروز پیدا خواهد کرد و ما در آستانه یکسری حوادث غیر قابل پیش بینی هستیم."
اما با چنین رویکردی باید رفتار ایران چگونه باشد تا هم به اختلافات دو کشور دامن زده نشود و هم اینکه بتواند به مدیریت دیپلماتیک و صحیح با آنچه امروز در انتصابات عربستان رخ داده بپردازد .
صباح زنگنه در پاسخ به این سوال ما می‌گوید: "هر اندازه که مسئولین ایرانی نسبت به اختلافات داخلی عربستان کمتر اظهار نظر کنند امکان افزایش اختلافات داخلی سعودی ها بیشتر خواهد بود ولی در نقطه مقابل آن، آنها متحد شده و به دنبال برون‌فکنی مشکلاتشان خواهند بود."
این کارشناس در رابطه با اینکه آیا این انتصابات جدید تاثیری بر روند مذاکرات هسته ای و سنگ اندازی های بیشتر عربستان در این زمینه دارد پاسخ می‌دهد :"عربستان هر اقدام و تخریبی که در مذاکرات می‌خواسته است انجام بدهد انجام داده است . بنابراین مسئله تازه ای وجود ندارد که عربستان بخواهد و یا بتواند در این رابطه صورت دهد پس در زمینه مذاکرات هسته‌ای خطری ایران را از سوی عربستان تهدید نمی‌کند."
زنگنه اما تاکید دارد که بخشی از تغییرات سوئی که انتصابات اخیر بر روی روابط ایران و عربستان و همین طور بر روابط منطقه می‌گذارد ناشی از برهم‌ریختگی ساختاری نظام عربستان است .
این کارشناس ادامه می‌دهد :" هم در خاندان سلطنتی و هم در سطح فرزندان و نوه های عبدالعزیز که انتظار دارند در مبادلات حکومتی نقش داشته باشند، اختلافات پیش آمده است و مطمئن باشید اکنون که محمد بن سلمان و محمد بن نایب که از نوه های دیگر عبدالعزیز کوچکتر هستند به منصب‌های بالا رسیده‌اند واکنش‌هایی از سوی نوه‌های بزرگتر خواهند داشت.
وی در ادامه پیش‌بینی می‌کند که شاهد عزل و نصب‌های بیشتری در این سمت ها خواهیم بود.
خبری از بهبود روابط نیست
امابرای اینکه بدانیم آیا این تغییرات در ساختار حکومتی عربستان پیش از این هم قابل پیش بینی بود یا باعث شگفتی جامعه بین‌الملل شد به سراغ دکتر اردشیر سنایی که این حوادث را با دقت خاصی دنبال می‌کند می‌رویم. وی در این باره در گفتگو با آفتاب یزد می‌گوید: "تغییرات در آرایش سیاسی عربستان قابل پیش‌بینی بود، عربستان در شرایط خاصی در منطقه است،از سویی تحولات یمن و مقابله نظامی علیه حوثی‌ها و از سویی دیگر تحولاتی که در سطح نظام بین الملل رخ داد، به ویژه اینکه مسئله هسته‌ای ایران به سمت و سوی حل و فصل مسالمت آمیز پیش رفت که برای عربستان خوشایند نیست. بنابراین یکی از دلایل تغییرات به ویژه در وزارت امور خارجه و ولیعهد عربستان مجموعه‌ای از تحولات بین‌المللی است که عربستان با آن درگیر است."
این کارشناس مسائل خاورمیانه در باره پیامد این تغییرات پاسخ می‌دهد: "این تغییرات برای روابط ایران و عربستان خوشایند نیست. شما وقتی "عادل الجبیر" که به عنوان وزیر امور خارجه عربستان به جای سعودالفیصل آمده است را ببینید می‌فهمید که او تقابل ذهنی و فکری با ایران، حتی بیش‌از مسئولان فعلی و قبلی عربستان داشته است." وی اضافه می‌کند: "انتخاب گزینه‌هایی که دیدگاه‌های منفی نسبت به جمهوری اسلامی ایران داشته‌اند
آن هم در سمت‌هایی مثل وزارت امور خارجه، چندان خبری از بهبود روابط ایران و عربستان نمی‌دهد."
سنایی می‌افزاید: "اما با توجه به سیر وقایع به ویژه در بحث هسته‌ای که ایران خواهد داشت با تلاش آمریکا، توازنی بین رابطه ایران و عربستان ایجاد
خواهد شد و عربستان علی‌رغم میلش ناچار خواهد شد تغییراتی را در سطح نظام بین الملل و منطقه بپذیرد."
این کارشناس ادامه می‌دهد: "بعد از توافق هسته‌ای هر چند شاهد بهبود روابط ایران و عربستان نیستیم اما شاهد یک سکون در روابط متشنج فعلی خواهیم بود ."
مذاکرات هسته ای عربستان راوادار به سازش می‌کند
وی تاکید می‌کند:" هر چند عربستان قبل از مذاکرات هسته‌ای تمام تلاشش را برای جلوگیری از تلطیف روابط ایران با 1+5 خواهد کرد اما در سطحی فراتر از منطقه قادر به تغییر معادلات بین‌الملل در راستای منافع خودش، نخواهد بود."
سنایی در پاسخ به این سوال ما که آیا با این انتصابات جدید، اختلافات درونی عربستان تشدید خواهد شد می‌گوید:" اگرچه شائبه‌هایی درباره اختلافات خاندان عربستان وجود دارد ولی به نظر می‌رسد کنترل مشخصی برای اینکه این سیستم حکومتی تداوم بیابد وجود دارد بنابراین عربستان دچار مشکلات و درگیری‌های شدید در ساختارش نخواهد بود ."
وی تاکید می‌کند: "ایران یک قدرت منطقه‌ای است و اگر روابطش را با نظام بین‌الملل و به ویژه در بحث هسته‌ای حل و فصل کند عربستان چاره‌ای جز پذیرش شرایط جدید را نخواهد داشت پس نباید در مورد تشدید روابط بین ایران و عربستان نگران بود."
به نظر می‌آید که با شرایط فعلی به وجود آمده در ساختار عربستان و اتفاقات پیش از این تغییرات، این روزها حوادث عربستان بیش از هر زمان دیگری به ایران گره خورده است . هر چند آن طور که کارشناسان می‌گویند نباید نگران تاثیرات اینگونه اقدامات در مذاکرات هسته‌ای ایران باشیم اما باید پذیرفت که در صورتی که با دید منش دیپلماسی در قبال عربستان رفتار نشود روابط ایران و عربستان هربار به سمت تنش بیشتر حرکت خواهد کرد .گویی که باید ایران با رفتار سیاسی و بخردانه ترمز عدم خردگرایی سعودی‌ها را در برخورد های بین المللی، بکشد .
