چه کسانی یارانه نمی‌گیرند؟

نام دیگر یارانه در زبان اقتصادی، سوبسید (Subsidy) است. این واژه که از زبان فرانسوی گرفته شده، در متون اقتصادی و رسمی نیز کاربرد دارد. گاهی به یارانه "مالیات منفی" هم گفته می‌شود؛ چرا که این پرداخت‌ها باهدف کاهش فشار اقتصادی به اقشار خاص انجام می‌گیرد.

هدف از پرداخت یارانه چیست؟

هدف اصلی پرداخت یارانه، افزایش رفاه عمومی و کاهش فشار اقتصادی بر اقشار آسیب‌پذیر جامعه است. دولت‌ها از طریق ارائه یارانه تلاش می‌کنند تا هزینه‌های زندگی مردم را کاهش، قیمت کالاهای اساسی مانند نان، سوخت، انرژی و دارو را تثبیت یا کاهش و از صنایع و تولید داخلی حمایت کنند. علاوه‌برآن صادرات کالاها را افزایش خواهند داد و در نهایت با بهبود قدرت خرید اقشار کم‌درآمد، شکاف طبقاتی را در جامعه کاهش دهند.

تاریخچه یارانه در جهان و ایران

تا پیش از جنگ‌های جهانی، مفهوم یارانه به شکل امروزی چندان مطرح نبود. اقتصاددانان کلاسیک مانند آدام اسمیت، مخالف دخالت دولت در بازار بودند. اما با بروز رکود و تورم پس از جنگ جهانی دوم، نظریه‌پردازانی چون جان مینارد کینز، بر ضرورت حضور دولت در تعادل‌بخشی به اقتصاد تأکید کردند.

در ایران، یارانه‌ها پیش از انقلاب بیشتر به‌صورت غیرمستقیم در بخش‌هایی مانند انرژی، نان و حمل‌ونقل پرداخت می‌شد. پس از انقلاب، روند پرداخت یارانه گسترده‌تر شد. در سال ۱۳۸۹، طرح هدفمندسازی یارانه‌ها باهدف افزایش عدالت اقتصادی و کاهش کسری بودجه اجرا و یارانه به‌صورت نقدی به‌حساب خانوارها واریز شد.

انواع یارانه کدامند؟

یارانه‌ها را می‌توان به‌طورکلی به دودسته اصلی تقسیم کرد؛ یارانه صادراتی و یارانه داخلی.

یارانه صادراتی به کمک‌هایی گفته می‌شود که دولت‌ها به صادرکنندگان کالاها و خدمات پرداخت می‌کنند تا آن‌ها را به صادرات بیشتر ترغیب کرده و موقعیت رقابتی کشور را در بازارهای بین‌المللی تقویت کنند. این نوع یارانه شامل تخفیف‌های مالیاتی، پرداخت نقدی و تسهیلات گمرکی برای شرکت‌های صادرکننده است. هدف از این حمایت‌ها، افزایش ارزآوری، توسعه بازارهای خارجی و بهبود تراز تجاری کشور است.

در مقابل یارانه داخلی به یارانه‌هایی اطلاق می‌شود که دولت به طور مستقیم یا غیرمستقیم به مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان داخلی پرداخت می‌کند. این نوع یارانه‌ها اغلب باهدف کاهش هزینه‌های زندگی مردم، تثبیت قیمت کالاهای اساسی، حمایت از اقشار کم‌درآمد و تقویت تولید داخلی ارائه می‌شوند. نمونه‌های رایج آن شامل یارانه نان، سوخت، دارو، انرژی یا پرداخت‌های نقدی به خانوارها است. یارانه داخلی، به‌ویژه در کشورهایی با درآمد متوسط یا پایین، نقش مهمی در تأمین عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری‌های اقتصادی ایفا می‌کند.

یارانه در ایران از کجا آغاز شد؟

همان‌طور که در قسمت قبل اشاره کردیم پرداخت گسترده و مستقیم یارانه در ایران از سال ۱۳۸۹ آغاز شد. با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، مبلغ ۴۵۵۰۰ تومان برای هر نفر از اعضای خانوار به‌حساب سرپرستان خانوار واریز شد.

چه کسانی یارانه نمی‌گیرند؟

باوجود پرداخت گسترده یارانه به خانوارهای ایرانی، برخی افراد از دریافت آن محروم شده‌اند:

• دهک دهم درآمدی: خانوارهای پردرآمدی که در دهک دهم قرار می‌گیرند مشمول دریافت یارانه نقدی و کالابرگ الکترونیکی نیستند.

• افراد دارای درآمد بالا در خانوار: حتی اگر تنها یکی از اعضای خانواده (مثلاً فرزند بالای ۱۸ سال) درآمد بالایی داشته باشد، ممکن است کل خانوار در دهک دهم قرار گیرد و از دریافت یارانه محروم شود.

• دهک‌های هشتم و نهم (در آینده): طبق مصوبه‌های اخیر مجلس و دولت، حذف یارانه دهک‌های هشتم و نهم نیز در دستور کار قرار گرفته و منابع حاصل از حذف یارانه‌ها برای حمایت از محرومان هزینه خواهد شد.

افرادی که تصور می‌کنند به‌اشتباه از فهرست یارانه‌بگیران حذف شده‌اند، می‌توانند با مراجعه به "پنجره ملی خدمات دولت هوشمند" وضعیت خود را بررسی و در صورت نیاز اعتراض ثبت کنند.

جمع‌بندی

یارانه یکی از ابزارهای مهم اقتصادی در ایران و سایر کشورها برای تنظیم بازار، حمایت از اقشار کم‌درآمد و کاهش فشارهای اقتصادی است. هرچند پرداخت یارانه نقدی در ایران قدمتی بیش از یک دهه دارد، اما بحث پیرامون دهک‌بندی و عدالت در توزیع منابع همچنان داغ و پرچالش است. با توجه به تغییرات بودجه‌ای در سال ۱۴۰۴، روند حذف یارانه‌ها از دهک‌های پردرآمد، با هدف حمایت بیشتر از طبقات ضعیف جامعه ادامه خواهد داشت.