توافق عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل

در حالی که نخستین دور از مذاکرات حضوری میان ایران و کشور‌های اروپایی پس از ماه‌ها سکوت دیپلماتیک، در میانه جنگ ۱۲ روزه در ژنو آغاز شده بود و نشانه‌هایی از احیای مسیر گفت‌و‌گو نمایان می‌شد، حمله ناگهانی ایالات متحده به مراکز هسته‌ای ایران، بار دیگر فضای شکننده دیپلماسی را با ضربه‌ای سخت مواجه کرد؛ گامی که نه‌تنها عملا مذاکرات را در نطفه خفه کرد، بلکه دیوار بی‌اعتمادی میان تهران و غرب را بلندتر و قطورتر ساخت.

به گزارش روز نو در همین بستر تنش‌آلود، نخستین کنفرانس تلفنی رسمی بین ایران و وزرای خارجه سه کشور اروپایی (فرانسه، آلمان، بریتانیا) به همراه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد؛ تماسی که به‌وضوح بیش از آن‌که حامل ابتکار دیپلماتیک باشد، بار سنگینی از هشدار و تهدید را در خود داشت.

بر اساس بیانیه وزارت خارجه فرانسه، طرف‌های اروپایی با تأکید بر ضرورت بازگشت فوری ایران به مذاکرات، هشدار دادند که در صورت عدم پیشرفت ملموس تا پایان تابستان، به سمت اجرای مکانیزم موسوم به «اسنپ‌بک» پیش خواهند رفت؛ ابزاری حقوقی در چارچوب برجام که امکان بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کند. این موضع‌گیری، نشان از بازگشت تدریجی اروپا به سیاست فشار دارد؛ سیاستی که تهران آن را تجربه‌شده، ناکارآمد و فاقد مشروعیت اخلاقی و حقوقی می‌داند.

در واکنش به این مواضع، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران، گزارشی از این گفت‌وگوی حساس را در شبکه اجتماعی «ایکس» (توئیتر سابق) منتشر و تأکید کرد که هر دور جدید مذاکرات تنها در صورت آمادگی واقعی طرف مقابل برای رسیدن به توافقی «عادلانه، متوازن و مبتنی بر منافع متقابل» ممکن خواهد بود. او در این بیانیه تاکید کرد: «این ایالات متحده بود که از توافقی که طی دو سال و با هماهنگی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ حاصل شده بود، خارج شد- نه ایران؛ و این آمریکا بود که در ژوئن امسال میز مذاکره را ترک کرد و به‌جای آن گزینه نظامی را برگزید- نه ایران. اگر اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی می‌خواهند نقشی ایفا کنند، باید مسئولانه رفتار کنند و از سیاست فرسوده تهدید و فشار، از جمله تهدید به اجرای سازوکار «اسنپ بک» که فاقد هرگونه مبنای اخلاقی و حقوقی برای آن هستند، دست بردارند.»

همچنان سیاست تهدید و فشار

این تماس اولین گفت‌وگوی مستقیم پس از وقایع نظامی اخیر علیه برنامه هسته‌ای ایران بود که به وضوح دو موضع متفاوت را نشان داد؛ از یک سو، اروپا و غربی‌ها با تهدید به بازگشت تحریم‌ها، خواهان پیشبرد هر چه سریع‌تر مذاکرات و فشار بیشتر بر ایران هستند؛ از سوی دیگر، ایران بر پایبندی به اصول خود و درخواست احیای مذاکرات در قالبی که منافع متقابل را تامین کند، اصرار دارد.

تاکید اروپا بر مکانیسم اسنپ‌بک و شرط‌بندی بر بازگشت تحریم‌ها، می‌تواند به افزایش تنش‌ها دامن زده و فضای مذاکرات را دشوارتر کند. ایران نیز که سیاست فشار را غیرقانونی و غیراخلاقی می‌داند، احتمال ادامه مقاومت در برابر خواسته‌های غرب را تقویت کرده است.

به این ترتیب، به نظر می‌رسد فصل تازه‌ای از رایزنی‌ها و چانه‌زنی‌ها در پیش است که نتیجه آن تا پایان تابستان مشخص خواهد شد. اگر مذاکرات پیشرفتی نداشته باشند، احتمال افزایش فشار‌های تحریمی و سیاسی علیه ایران بالا خواهد رفت که می‌تواند منطقه را در شرایط پیچیده‌تری قرار دهد.

اولین تماس رسمی ایران و اروپا پس از حملات نظامی و وقایع تلخ ماه ژوئن، بیش از آنکه آغازگر فصلی نوین در دیپلماسی باشد، بازتابی از سردرگمی دیپلماتیک و شکاف عمیق در اعتماد میان طرفین است. اروپایی‌ها همچنان بر تهدید به بازگشت تحریم‌ها تکیه دارند، در حالی‌که ایران خواهان حل پرونده هسته‌ای بر پایه اصول متقابل و عادلانه است. آینده این روند به میزان جدیت و شجاعت طرفین در عبور از سایه سیاست‌های تنبیهی و بازگشت به منطق گفت‌و‌گو بستگی دارد؛ گفت‌وگویی که اگر بخواهد ثمربخش باشد، باید بر پایه احترام متقابل، واقع‌گرایی و عبرت از گذشته شکل گیرد.