تحریم و مذاکره هر دو طرف در یک مسیر قرار دارند؟

در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هم‌زمان با احتمال بازگشت شش قطع‌نامه لغوشده شورای امنیت، تحرکات دیپلماتیک میان تهران و طرف‌های غربی وارد مرحله تازه‌ای شده است.

به گزارش روز نو دیدار پنجشنبه گذشته عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در دوحه، در حالی انجام شد که تهران برای چندمین بار به‌صراحت از آمادگی مشروط خود برای گفت‌و‌گو با واشنگتن سخن می‌گوید؛ گفت‌وگویی که می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد و بر آینده روابط تهران با اروپا، فشار‌های سیاسی آژانس و حتی بحران امنیتی خاورمیانه اثرگذار شود.

به نظر می‌رسد ایران در‌حالی‌که از تداوم حملات اسرائیل به خاک خود و نقش ایالات متحده در این تنش‌ها خشمگین و در عین حال بی‌اعتماد است، برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و در‌عین‌حال کاهش فشار‌های فزاینده آژانس، بار دیگر پنجره‌ای برای مذاکرات عادلانه باز کرده است.

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، این موضع را با صراحت بیان کرده و از «مذاکره عاقلانه» با آمریکا سخن گفته است؛ مشروط بر آنکه طرف مقابل تضمین دهد در میانه مذاکرات، اقدامی خصمانه علیه ایران انجام نخواهد داد. اروپا، اما در این میان به دنبال اطمینان از همکاری کامل تهران با آژانس و تعیین‌تکلیف اورانیوم ۶۰‌درصدی است.

 کالاس در دیدار با عراقچی تصریح کرده که تعهدات ایران تحت معاهده NPT همچنان برقرار است، ولی در‌عین‌حال نگرانی‌هایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود دارد که فقط از مسیر گفت‌و‌گو برطرف خواهد شد. سه کشور اروپایی امیدوارند با تهدید به بازگشت تحریم‌ها، تهران را وادار به عقب‌نشینی از شروط خود و نشستن پشت میز مذاکره کنند، اما تجربه برجام و خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق، بی‌اعتمادی عمیقی را در تهران نسبت به نیت واقعی غرب به وجود آورده که با جنگ ۱۲‌روزه به اوج خود رسیده است.

با‌این‌حال، حملات اخیر اسرائیل و ایالات متحده به تأسیسات هسته‌ای و سایه سنگین جنگ احتمالی دوباره، به‌گونه‌ای پارادوکسیکال، هم فشار‌ها را افزایش داده و هم ضرورت یک توافق تازه. را پررنگ‌تر کرده است.

روایت وال‌استریت ژورنال و وزارت خارجه از مذاکرات دوحه

با توجه به شرایطی که عنوان شد و به گزارش وال‌استریت ژورنال، کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، پنجشنبه گذشته (چهارم سپتامبر/ ۱۳ شهریور) در دوحه با عباس عراقچی دیدار کرده تا درباره یک «راه‌حل مذاکره‌شده» درباره پرونده هسته‌ای ایران گفت‌و‌گو کند. این مذاکرات بر چند محور کلیدی متمرکز بوده است؛

دسترسی بازرسان آژانس به سایت‌های هسته‌ای ایران، وضعیت ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد و همچنین تعهدات ایران تحت NPT. کایا کالاس در این دیدار و بر‌خلاف اقدامات مخرب عملی اروپا، مدعی شده «تعهدات هسته‌ای ایران پابرجاست و دیپلماسی تنها راه‌حل است». در پی دیدار کالاس و عراقچی، لارنس نورمن، خبرنگار روزنامه وال‌استریت ژورنال، در پیامی نوشت: «هیئتی از ایران امروز (جمعه) برای گفت‌و‌گو با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به وین می‌رود و این سفر پس از گفت‌و‌گو‌ها با کایا کالاس در دوحه انجام می‌شود».

نورمن مدعی شد: «ما اکنون یک هفته از آغاز مهلت ۳۰‌روزه اسنپ‌بک گذشته‌ایم و تاکنون هیچ نشانه‌ای مبنی بر تغییر مسیر و جلوگیری از اجرائی‌شدن اسنپ‌بک در اواخر سپتامبر دیده نمی‌شود».

در روایت وزارت خارجه ایران از دیدار پنجشنبه عراقچی و کالاس، علاوه بر مسائل فنی هسته‌ای، به اقدام سه کشور اروپایی برای بازگرداندن قطع‌نامه‌های شورای امنیت نیز پرداخته شده است. 

مسئول سیاست خارجی کشورمان، در دوحه موضع ایران را روشن اعلام کرده و بازگشت تحریم‌ها را «غیرقانونی و ناموجه» خوانده است.

او به کالاس یادآوری کرده که اتحادیه اروپا به عنوان هماهنگ‌کننده برجام باید در برابر تلاش‌های آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی برای نابودی دیپلماسی بایستد. تفاهم دو طرف بر سر ادامه گفت‌و‌گو‌ها در هفته‌های آینده، مهم‌ترین دستاورد این دیدار بود؛ هرچند هنوز روشن نیست این مذاکرات بتواند مانع از بازگشت تحریم‌ها شود یا فقط تلاشی برای مدیریت بحران دیپلماتیک فعلی است.

مواضع عراقچی، تخت‌روانچی و لاریجانی: از مذاکره مشروط تا تضمین برای عدم حمله مجدد

در کنار اقدام عملی تهران برای ادامه مذاکرات با اروپایی‌ها، تهران از آمادگی برای مذاکره گفته و در همین زمینه، عباس عراقچی در سخنانی تأکید کرده: «ایران هرگز میز مذاکره را ترک نکرده و پرچم دیپلماسی را زمین نگذاشته است».

او، اما یک شرط کلیدی گذاشت؛ اینکه رفع تحریم‌ها و پایان تهدید‌های نظامی باید بخشی از هر توافق احتمالی باشد. سکان‌دار دیپلماسی کشورمان یادآور شده که ایران در گذشته نیز اقدامات اعتمادساز انجام داده و اگر توافقی جدید حاصل شود، آماده ورود به برنامه‌های مشابه خواهد بود. علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز موضعی مشابه، اما صریح‌تر اتخاذ کرده است.

او گفته «راه مذاکره با آمریکا بسته نیست»، اما انتقاد کرده که واشنگتن با طرح مسائلی مانند محدودیت‌های موشکی، عملا مسیر مذاکره را مسدود می‌کند. به گفته لاریجانی، ایران به دنبال «مذاکره عاقلانه» است؛

 مذاکره‌ای که تضمین کند در میانه مسیر، آمریکا دست به اقدام خصمانه‌ای نخواهد زد. مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز شنبه گذشته در گفت‌و‌گو با یک رسانه ترکیه‌ای، با بیان اینکه پیام‌هایی بین ایران و آمریکا از طریق میانجی‌ها در حال انتقال است، تصریح کرد که قبل از شروع دور جدید مذاکرات، «باید تضمینی دریافت کنیم که دیگر با حملات مشابه مواجه نخواهیم شد».

آغاز احتمالی مذاکرات تهران-‌واشنگتن و پیامد‌های آن

بازگشت احتمالی تحریم‌های شورای امنیت و هم‌زمان فشار‌های فزاینده آژانس در آستانه نشست فصلی جدید، تهران را در موقعیتی قرار داده که ناگزیر باید میان ادامه وضعیت فعلی یا ورود به یک مسیر دیپلماتیک جدید، یکی را انتخاب کند.

تهران به‌صراحت اعلام کرده آماده گفت‌و‌گو با واشنگتن است، به شرطی که تضمین‌های امنیتی لازم داده شود و حملات احتمالی به خاک ایران در میانه مذاکرات انجام نشود. اروپا در این میان نقش میانجی را بازی می‌کند.

 این در حالی است که تجربه شکست‌خورده برجام و خروج یک‌جانبه آمریکا به موازات اقدام تروئیکا برای ارسال نامه فعال‌سازی مکانیسم ماشه به شورای امنیت و تجربه تجاوز اسرائیل در میانه مذاکرات مسقط، سایه‌ای سنگین بر هرگونه توافق تازه انداخته است.

با‌این‌حال، تحلیلگران معتقدند اگر تهران و واشنگتن گفت‌و‌گو‌ها را آغاز کنند، این امر می‌تواند فشار‌های سیاسی آژانس و شخص رافائل گروسی، مدیرکل آن را کاهش دهد و حتی مسیر بازگشت تدریجی به برجام را هموار کند. در‌عین‌حال، تهران می‌کوشد دیپلماسی موازی‌ای را با اروپا در سه هفته باقی‌مانده تا زمان بازگشت قطع‌نامه‌های شش‌گانه و تحریم‌های شورای امنیت در دستور کار خود قرار دهد.

 در مجموع، به نظر می‌رسد ایران با وجود بدبینی عمیق به نیت‌های آمریکا، دریافته که ادامه بن‌بست فعلی فقط فشار‌های اقتصادی و امنیتی را افزایش می‌دهد.

از این‌رو، مذاکره مشروط با واشنگتن می‌تواند هم تهدید بازگشت تحریم‌ها را خنثی کند و هم دست اروپا را برای مدیریت بحران هسته‌ای بازتر کند.