خشم نسل زد در نپال!

روز گذشته نخست‌وزیر نپال، در پی خشم عمومی از کشته‌شدن ۲۲ نفر در درگیری پلیس با معترضان ضدفساد، استعفا داد. دفتر او اعلام کرد وی برای یافتن راه‌حلی قانون اساسی در برابر اعتراضات گسترده‌ای که توسط جوانان و به دنبال اتهامات وسیع فساد و ممنوعیت شبکه‌های اجتماعی به راه افتاده بود، کناره‌گیری کرده است.

به گزارش روز نو روز دوشنبه هزاران نفر با پلاکارد‌هایی که خود را نسل Z معرفی می‌کردند، در کاتماندو پایتخت نپال به خیابان‌ها آمدند. گفته می‌شود نزدیک به ۲۰۰ نفر در درگیری با پلیس زخمی شده‌اند. پلیس برای مقابله با ورود معترضان به پارلمان و ساختمان‌های دولتی و سرکوب معترضان از گاز اشک‌آور، ماشین آب‌پاش و حتی گلوله‌های جنگی استفاده کرد.

اعتراضات روز سه‌شنبه ادامه یافت؛ معترضان ساختمان پارلمان، مقر حزب کنگره نپال و خانه نخست‌وزیر پیشین، شِر بهادر دویبا، را به آتش کشیدند. خانه چند سیاستمدار دیگر نیز تخریب شد. اما دلیل این اعتراضات خونین درنپال چه بود؟

ماجرای فیلارینگ شبکه‌های اجتماعی در نپال چیست؟

شبکه‌های اجتماعی بخش بزرگی از زندگی در نپال هستند. این کشور یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ شبکه‌های اجتماعی به نسبت جمعیت را در جنوب آسیا دارد.

اعتراضات در پی تصمیم دولت برای فیلترینگ۲۶ پلتفرم، از جمله واتس‌اپ، اینستاگرام و فیسبوک آغاز شد؛ دلیل دولت نپال، ثبت‌نام نکردن این پلتفرم‌ها در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این کشور بود_این عبارات برای شما آشنا نیست؟! _

منتقدان دولت را متهم کردند که با این ممنوعیت قصد سرکوب جنبش‌های ضدفساد را دارد. این ممنوعیت دوشنبه‌شب لغو شد. با این حال، خشم معترضان تنها به این موضوع محدود نبود و نارضایتی عمیق‌تری از ساختار حاکمیت کشور وجود داشت.

اوضاع در سراسر نپال چگونه است؟

اعتراضات در کاتماندو و چند شهر دیگر به خشونت کشیده شد و ۱۹ نفر در درگیری‌های دوشنبه کشته شدند. وزیر ارتباطات نپال به BBC گفته پلیس مجبور به استفاده از زور بوده است.

برخی معترضان توانستند وارد محوطه پارلمان شوند، و پلیس در پاسخ مقررات منع آمدوشد در اطراف ساختمان‌های دولتی برقرار کرد.

سه‌شنبه نیز معترضان ساختمان پارلمان در کاتماندو را به آتش کشیدند و دود سیاه غلیظی آسمان پایتخت را فرا گرفت. در سراسر کشور نیز ساختمان‌های دولتی و منازل سیاستمداران هدف حمله قرار گرفت.

تا روز سه‌شنبه دست‌کم سه نفر دیگر کشته شدند و مجموع تلفات به ۲۲ نفر رسید. پلیس نیز اعلام کرد تعدادی از نیروهایش زخمی شده‌اند و شمار تلفات ممکن است افزایش یابد.

چه کسی اکنون زمام امور را در دست دارد؟

سه‌شنبه شب، فرمانده ارتش نپال، ژنرال آشوک راج سیگدل، معترضان را متهم کرد که از بحران سوءاستفاده کرده و دست به تخریب و غارت زده‌اند. او هشدار داد که «تمامی نهاد‌های امنیتی، از جمله ارتش نپال، متعهد به کنترل اوضاع هستند» اگر بی‌ثباتی ادامه یابد.

با این حال، ارتش همزمان از معترضان دعوت به گفت‌و‌گو کرد. هنوز مشخص نیست چه کسی رهبری کشور را در دست دارد. معترضان نیز رهبر مشخصی ندارند و حرکت آنان ابتدا از فراخوان‌های شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت.

تنها چهره سیاسی که آشکارا از اعتراضات حمایت کرده، شهردار کاتماندو، بالِن شاه، است که از طریق شبکه‌های اجتماعی خواستار خویشتنداری شده است.

چه کسانی معترض‌اند؟

این اعتراضات برخلاف موارد قبلی در نپال، عمدتاً توسط نسل جوان و با فراخوان‌های شبکه‌های اجتماعی شکل گرفته است. معترضان خود را «نسل Z» معرفی می‌کنند و این اصطلاح به نمادی از جنبش بدل شده است. هرچند رهبری متمرکزی وجود ندارد، گروه‌های دانشجویی و جوانان به شکل جمعی سازماندهی و اطلاع‌رسانی می‌کنند.

دانشجویان دانشگاه‌ها و کالج‌ها در کاتماندو، پوخارا و ایتاهاری با لباس فرم و کتاب به دست به خیابان آمدند. حتی ویدئو‌هایی از حضور دانش‌آموزان مدارس در تظاهرات منتشر شده است.

خواسته‌های معترضان چیست؟

دو خواسته اصلی آنان روشن است: لغو ممنوعیت شبکه‌های اجتماعی _که محقق شده است و پایان دادن به «فساد ساختاری» در میان مقامات.

بسیاری از دانشجویان معتقدند مسدود شدن شبکه‌های اجتماعی آزادی بیان را محدود و آموزش آنلاین آنان را مختل کرده است. یک دانشجو به BBC گفته: «ما پایان فساد را می‌خواهیم. سیاستمداران وعده می‌دهند، اما عمل نمی‌کنند. آنها ریشه بسیاری از مشکلات هستند.»

یک تولیدکننده محتوا نیز گفت: «نسل Z متوقف نمی‌شود. موضوع فقط درباره شبکه‌های اجتماعی نیست؛ درباره خاموش کردن صدای ماست، و ما اجازه نمی‌دهیم این اتفاق بیفتد.»

«NepoKids» چیست و چه ربطی به اعتراضات دارد؟

یکی از ویژگی‌های برجسته این اعتراضات، استفاده گسترده از هشتگ‌های #NepoBaby و #NepoKids است. این اصطلاحات پس از انتشار ویدئو‌هایی از سبک زندگی تجملی خانواده‌های سیاستمداران در شبکه‌های اجتماعی ترند شد. این هشتگ چیزی شبیه به هشتگ معروف به «ریچ کیدز» و «ژن خوب» در ایران است. معترضان معتقدند فرزندان مقامات بدون شایستگی، از پول عمومی برای زندگی لوکس بهره می‌برند، در حالی‌که مردم عادی با بیکاری و مهاجرت اجباری دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

این شعار‌ها به نمادی از نابرابری و شکاف میان طبقات سیاسی و مردم عادی تبدیل شده است. نپال در شاخص شفافیت بین‌الملل رتبه ۱۰۷ از میان ۱۸۰ کشور را دارد؛ بازتابی از بی‌اعتمادی گسترده به نظام سیاسی.

در تیک‌تاک، ویدئو‌هایی که زندگی تجملی فرزندان سیاستمداران – شامل لباس‌های گران‌قیمت، سفر‌های لوکس و خودرو‌های لاکچری – را در مقابل رنج‌های مردم عادی به تصویر می‌کشند، دست‌به‌دست می‌شود و خشم عمومی را شعله‌ور کرده است.

برای بسیاری از جوانان، مشکل بسیار عمیق‌تر است: سیاستمدارانی که دهه‌ها قدرت را در دست داشته‌اند، همچنان به حفظ موقعیت خود ادامه می‌دهند، بدون آنکه تغییر ملموسی ایجاد کنند.

از زمان تبدیل نپال به جمهوری فدرال در سال ۲۰۰۸ – پس از جنگ داخلی ده‌ساله، لغو سلطنت و ورود مائوئیست‌ها به دولت – کشور شاهد تغییرات مداوم نخست‌وزیران سالخورده بوده است. توافقات پشت پرده تنها این تصور را تقویت کرده که طبقه سیاسی از واقعیت روزمره مردم فاصله دارد.

طبق گزارش بانک جهانی، «۸۲ درصد» از نیروی کار نپال در بخش غیررسمی شاغل‌اند؛ رقمی به‌مراتب بالاتر از میانگین جهانی و منطقه‌ای. این بدان معناست که بسیاری از کارگران از بیمه درمانی و پوشش‌های شغلی که در کشور‌های ثروتمند رایج است، محروم‌اند.

اقتصاد نپال به‌شدت به حواله‌های ارزی وابسته است؛ پولی که مهاجران نپالی برای خانواده‌هایشان می‌فرستند و سال گذشته معادل یک‌سوم تولید ناخالص داخلی بود – چهارمین رقم بالای جهان. شبکه‌های اجتماعی نیز ابزاری حیاتی برای ارتباط این افراد با خانواده‌هایشان است.

بانک جهانی در تازه‌ترین گزارش خود گفت: «وابستگی نپال به حواله‌های ارزی، محرک رشد بوده، اما به ایجاد مشاغل باکیفیت در داخل منجر نشده است. این امر چرخه فرصت‌های از دست‌رفته و مهاجرت بیشتر جوانان برای کار در خارج را تقویت کرده است.»

بر اساس آمار رسمی، بیش از ۱۲ میلیون جوان (۴۳ درصد جمعیت) در گروه سنی ۱۶ تا ۴۰ سال قرار دارند. هر سال حدود ۵۰۰ هزار جوان وارد بازار کار می‌شوند، و ایجاد فرصت‌های شغلی برای رفع فقر و توسعه پایدار بیش از هر زمان دیگری حیاتی است.

چه اتفاقی ممکن است رخ دهد؟

با استعفای نخست‌وزیر، هنوز مشخص نیست چه کسی جانشین او خواهد شد. برخی وزرا و مقامات به نیرو‌های امنیتی پناه برده‌اند.

معترضان همچنان مقررات منع رفت‌وآمد نامحدود را در کاتماندو و سایر نقاط نادیده می‌گیرند. آنان خواستار پاسخگویی و اصلاحات در حکومت هستند. تحلیلگران هشدار می‌دهند اگر دولت به‌طور جدی وارد گفت‌و‌گو نشود، اعتراضات ممکن است تشدید شود، به‌ویژه با پیوستن دانشجویان و گروه‌های مدنی.