محمدرضا شجریان که بود؟

محمدرضا شجریان در ۱۷ مهر ۱۳۹۹ درگذشت. آواز‌های ماندگار شجریان بیانگر نوعی نوستالژی دلچسب است که در ناخودآگاه جمعی بسیاری از مردم ایران به ثبت رسیده است.

به گزارش روز نو هنرمندان زیادی نیستند که توانایی این را داشته باشند که با تکیه بر هنرشان برای مردم یک کشور تبدیل به نمادی فرهنگی بشوند.

محمدرضا شجریان نه تنها هنرمندی به‌تمام‌معنا است، که در سال‌های اخیر تبدیل به نمادی مهم از فرهنگ ایران نیز شده است. خسرو آواز ایران همانطور که می‌خواست، در نهایت توانست موسیقی ایران را اعتلا ببخشد.

اهمیت محمدرضا شجریان

کارنامه هنری محمدرضا شجریان را می‌توان از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار داد. یکی از اولین و پررنگ‌ترین ویژگی‌های شجریان به‌عنوان هنرمند، توجه ویژه او به ادبیات است. شجریان مانند یک منتقد ادبی، با وسواس بسیار ویژه‌ای دست به انتخاب اشعار می‌زد. بیهوده نیست که بسیاری معتقدند که شجریان کسی بود که ادبیات را به خانه مردم کوچه‌وبازار برد.

با وجود اینکه تعداد افرادی که اشعار کلاسیک فارسی را برای آواز انتخاب کرده‌اند کم نیست، اما نمی‌توان انکار کرد که در این بین هیچ‌کدام به پایه‌ای که شجریان دارد نرسیده‌اند. شجریان به‌شکلی از این اشعار استفاده کرده است که گاهی حین خواندن «مثلا» شعری از حافظ، به‌شکل ناخودآگاه آوای شجریان را نیز در ذهنمان می‌شنویم.

مسئله بعدی که کارنامه فعالیت شجریان را برجسته می‌کند، نگاه دقیق و عمیقی است که او به مقوله موسیقی دارد. شجریان گذشته‌ازاینکه خواننده مهمی است، در حوزه پژوهش نیز دارای اهمیت بسیار زیادی است. او ابداع‌کننده تعداد زیادی از آلات موسیقی است و همچنین در احیای بسیاری از «گوشه»‌های فراموش‌شده در موسیقی ایرانی نقش داشته است. محمدرضا شجریان، هرگز در آواز‌هایی که خواند، از اصل اصالت موسیقی و کیفیت آن فروگذار نکرد و هرگز تن به ابتذال نداد.

گذشته‌ازاین، وجوه اجتماعی شجریان نیز او را به هنرمندی مردمی و درعین‌حال مانا بدل می‌کند. شجریان از آن دست از هنرمندانی بود که نبض جامعه را می‌فهمید و در عین حال که تن به ابتذال نمی‌داد، به‌خوبی از پس تاثیرگذاری بر جامعه برمی‌آمد.

آواز‌های ماندگار شجریان بیانگر نوعی نوستالژی دلچسب است که در ناخودآگاه جمعی بسیاری از مردم ایران به ثبت رسیده است. شجریان هنرمندی یک‌شبه‌ای نبود که بعداز یک شب نیز از یاد‌ها برود. او بذری را در دل موسیقی اصیل ایرانی کاشت، که این درخت را بسیار پربارتر کرد و درواقع شاید بتوان گفت که آواز‌های شجریان، اوج استعلای موسیقی ایرانی است.

زندگینامه محمدرضا شجریان

محمدرضا شجریان در ۱ مهر ۱۳۱۹ در مشهد به دنیا آمد. او از کودکی با صدای خوش و علاقه به موسیقی و تلاوت قرآن، تحت آموزش پدر خود پرورش یافت و بعدا با سنتور و ردیف‌های موسیقی ایرانی آشنا شد. شجریان در دهه ۱۳۵۰ با هنرمندانی همچون محمدرضا لطفی، ناصر فرهنگ‌فر و پرویز مشکاتیان همکاری کرد و با شرکت در جشن هنر شیراز و گروه‌های مختلف موسیقی، آواز‌های سنتی و تصنیف‌های نو را اجرا نمود. او همچنین در زمینه خوشنویسی فعالیت داشت و درجه ممتاز خود را در این رشته کسب کرد.

پس از انقلاب ۱۳۵۷، شجریان از همکاری با رادیو و سازمان‌های دولتی فاصله گرفت و تمرکز خود را بر آموزش موسیقی و فعالیت‌های گروهی گذاشت. او با تأسیس شرکت دل‌آواز، به همراه هنرمندانی، چون شهرام ناظری و محمدرضا لطفی آثار انقلابی و میهنی ضبط کرد و اجرای دعای ربنا و مناجات مثنوی افشاری او در رادیو به محبوبیت فراوان رسید و بعد‌ها به عنوان اثر ملی ثبت شد. در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ نیز با پرویز مشکاتیان و گروه‌های مختلف کنسرت‌های داخلی و خارجی اجرا و آلبوم‌های متعددی منتشر کرد.

در دهه‌های بعد، شجریان با همکاری گروه شهناز و هنرمندان دیگر همچون همایون شجریان، کیهان کلهر و حسین علیزاده آثار برجسته‌ای مانند «زمستان است»، «بی‌تو به‌سر نمی‌شود» و «فریاد» را ارائه داد و کنسرت‌های جهانی برگزار کرد. او تا پایان عمرش در آموزش موسیقی سنتی، اجرای کنسرت و انتشار آثارش فعال بود و در کنار فعالیت هنری، صدای اعتراض و دغدغه‌های اجتماعی مردم ایران را نیز با آثارش منتقل کرد.