مصر میانجی جهت رفع موانع یا تشدید موانع؟!

بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه مصر، روز شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۴ در تماس تلفنی با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، درباره روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و مسائل بین‌المللی گفت‌و‌گو کرد. در این گفت‌و‌گو، دو طرف به‌ویژه درباره وضعیت غزه در چارچوب تفاهم صورت‌گرفته برای توقف نسل‌کشی تبادل نظر کردند.

به گزارش روز نو عراقچی در این تماس، با ابراز نگرانی عمیق نسبت به نقض مکرر آتش‌بس از سوی رژیم صهیونیستی در روز‌های اخیر که منجر به شهادت و مجروح‌شدن ده‌ها فلسطینی شده است، بر مسئولیت جامعه جهانی و ضامنان آتش‌بس در جلوگیری از تداوم جنایات و کشتار مردم بی‌دفاع فلسطین تأکید کرد. وزیر خارجه ایران همچنین بر ضرورت پایبندی همه طرف‌ها به تعهدات خود در چارچوب توافق آتش‌بس و نقش مؤثر کشور‌های منطقه برای پایان‌دادن به بحران انسانی در غزه تأکید کرد.

در ادامه این گفت‌وگوی تلفنی، عبدالعاطی نیز در جریان دیدگاه‌های تهران درباره موضوع هسته‌ای و تحولات مرتبط با مذاکرات احیای توافق جامع هسته‌ای قرار گرفت. قبل‌تر وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای اعلام کرده بود وزیر خارجه این کشور با همتای ایرانی خود، رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در غرب آسیا، تماس‌هایی برقرار کرده است. محور اصلی این تماس‌ها، بررسی راه‌های ازسرگیری مذاکرات میان تهران و واشنگتن با هدف دستیابی به توافقی جامع درخصوص برنامه هسته‌ای ایران عنوان شده بود.

به گزارش شبکه «القاهره الاخباریه»، وزیر خارجه مصر در این گفت‌و‌گو‌ها بر لزوم کاهش تنش‌ها، اعتمادسازی و فراهم کردن زمینه‌های احیای مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا تأکید کرد. وی همچنین خواستار تلاش مشترک برای تحقق امنیت و ثبات در منطقه با در نظر گرفتن منافع تمامی طرف‌ها شد. طرفین توافق کردند این تماس‌ها و رایزنی‌ها برای دستیابی به پیشرفت و گشایش در روند مذاکرات ادامه یابد.

عبدالعاطی پیش‌تر نیز در تماس با ویتکاف، ضمن تأکید بر مواضع قاهره در حمایت از کاهش تنش‌ها در خاورمیانه، اعلام کرده بود راه‌حل نظامی در قبال برنامه هسته‌ای ایران و دیگر بحران‌های منطقه کارساز نیست و تنها گفت‌و‌گو می‌تواند مسیر حل‌وفصل مسائل را هموار کند.

از سوی دیگر، رسانه آمریکایی آکسیوس گزارش داد که ویتکاف قرار است برای پیگیری اجرای توافق پایان جنگ غزه به غرب آسیا سفر کند. طبق این گزارش، او در سفر خود از مصر و رژیم صهیونیستی بازدید خواهد کرد و احتمال حضورش در غزه نیز وجود دارد. هدف اصلی این سفر، بررسی اجرای مرحله دوم توافق آتش‌بس و بازگرداندن اجساد اسرای صهیونیستی عنوان شده است. همچنین نشریه پولیتیکو نوشت که سه اولویت اصلی سیاست خارجی دولت آمریکا در دوره جدید، پایان‌دادن به درگیری غزه، خاتمه جنگ روسیه و اوکراین و دستیابی به توافق تازه هسته‌ای با ایران است.

پشت پرده میانجیگری قاهره

پس از میانجیگری موفق مصر در توافق قاهره میان تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اکنون قاهره بار دیگر در پی آن است تا با ایفای نقشی فعال در تحولات منطقه‌ای، جایگاه دیپلماتیک خود را تقویت کند. مصر که در گذشته توانست با استفاده از روابط متوازن خود با ایران، آژانس و کشور‌های غربی، زمینه تفاهمی موقت را برای حل برخی اختلافات فنی فراهم آورد، اکنون با اتکا بر همان تجربه، می‌کوشد به یکی از محور‌های گفت‌و‌گو در پرونده‌های حساس ازجمله موضوع هسته‌ای ایران تبدیل شود.

این کشور که در دوره‌های اخیر عمدتا در حاشیه تحولات غرب آسیا قرار داشت، با برگزاری نشست شرم‌الشیخ برای پایان‌دادن به جنگ غزه توانست موقعیت خود را بازتعریف کند. این نشست که با حضور بازیگران بین‌المللی و منطقه‌ای برگزار شد، نوعی اعتمادبه‌نفس دیپلماتیک تازه به قاهره بخشید. به همین دلیل، دولت عبدالفتاح السیسی اکنون احساس می‌کند می‌تواند مانند عمان و قطر، نقش میانجیگری مؤثر و حتی تعیین‌کننده را در بحران‌های چندلایه منطقه ازجمله پرونده هسته‌ای ایران ایفا کند. از منظر قاهره، ورود به این پرونده تنها اقدامی فنی یا سیاسی نیست، بلکه تلاشی برای احیای جایگاه تاریخی مصر به‌عنوان یکی از بازیگران محوری جهان عرب است.

 مصر می‌کوشد از طریق میانجیگری در موضوعاتی همچون آتش‌بس غزه و گفت‌و‌گو‌های هسته‌ای، وزن از‌دست‌رفته خود در معادلات قدرت خاورمیانه را بازیابد و نشان دهد که توان رقابت با محور‌های دیپلماتیک دیگر، از‌جمله عمان، قطر و عربستان را دارد. بااین‌حال، واقعیت‌های صحنه بین‌المللی پیچیده‌تر از آن است که قاهره بتواند به‌تنهایی به نتیجه‌ای عملی در پرونده هسته‌ای برسد.

پس از بازگشت قطع‌نامه‌ها به شورای امنیت و توقف اجرائی توافق قاهره میان تهران و آژانس، فضای اعتماد شکننده‌ای که پیش‌تر میان طرف‌ها شکل گرفته بود، تقریبا از بین رفته است. در چنین شرایطی، نقش‌آفرینی مصر اگرچه از منظر نمادین حائز اهمیت است، اما بعید به نظر می‌رسد بتواند گره‌های اصلی این پرونده را بگشاید. تهران در وضعیت جدید تمایل چندانی به مذاکرات غیررسمی ندارد و واشنگتن نیز با وجود تمایل به مهار بحران، درگیر رقابت‌های انتخاباتی و فشار‌های داخلی است.

در نتیجه، حتی اگر قاهره بخواهد میانجیگری را با انگیزه افزایش نفوذ منطقه‌ای و تثبیت جایگاه خود ادامه دهد، وزن سیاسی و ظرفیت اجرائی آن برای پیشبرد توافقی جامع محدود است. به بیان دیگر، تجربه میانجیگری‌های پیشین مصر هرچند برای قاهره سرمایه‌ای دیپلماتیک محسوب می‌شود، اما در معادله‌ای که بازیگران اصلی آن تهران، واشنگتن و آژانس هستند، این نقش احتمالا بیش از یک تلاش نمادین باقی نخواهد ماند.

بیگدلی: مناسبات تهران-‌واشنگتن به فریز دیپلماتیک رسیده است

علی بیگدلی در تحلیل شرایط کنونی مذاکرات هسته‌ای ایران و امکان میانجیگری کشور‌های منطقه، در گفت‌و‌گو با «شرق» اعتقاد دارد «در وضعیت فعلی هیچ بازیگر منطقه‌ای یا فرامنطقه‌ای ظرفیت یا توان تأثیرگذاری واقعی بر روند این پرونده را ندارد». این مدرس دانشگاه بر این باور است که فضای دیپلماتیک پیرامون مسئله هسته‌ای ایران به مرحله‌ای از ایستایی کامل یا به تعبیر او فریز دیپلماتیک رسیده است؛ «مرحله‌ای که در آن نه اراده‌ای برای گفت‌و‌گو وجود دارد و نه اعتماد لازم میان طرف‌ها باقی مانده است».

استاد روابط بین‌الملل می‌گوید: «با وجود تلاش مصر برای ایفای نقش در پرونده هسته‌ای ایران، وزن سیاسی و سطح روابط تهران و قاهره اجازه نمی‌دهد این کشور به جایگاه میانجی قابل اعتماد دست یابد. هرچند دو کشور در ماه‌های اخیر برای احیای روابط سیاسی گام‌هایی برداشته‌اند، اما به دلیل آنکه هنوز روابط به سطح سفارت ارتقا نیافته، ایران نقش قاهره را در حد یک میانجی معتبر همچون عمان ارزیابی نمی‌کند»؛ بنابراین از دیدگاه بیگدلی، «میانجیگری مصر به‌رغم حصول توافق قاهره بین تهران و آژانس، بیشتر جنبه نمادین دارد و فاقد پشتوانه مؤثر در هر دو سوی گفت‌و‌گو است». از سوی دیگر و به گفته کارشناس حوزه سیاست خارجی، اکنون کانال ارتباطی مستقیمی میان سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا در امور غرب آسیا، برقرار است؛ کانالی که به صورت غیررسمی وظیفه تبادل پیام‌ها و هماهنگی‌های سیاسی را بر عهده دارد.

بدر عبدالعاطی، وزیر امور خارجه مصر، روز شنبه ۲۶ مهر ۱۴۰۴ در تماس تلفنی با سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، درباره روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و مسائل بین‌المللی گفت‌و‌گو کرد. در این گفت‌و‌گو، دو طرف به‌ویژه درباره وضعیت غزه در چارچوب تفاهم صورت‌گرفته برای توقف نسل‌کشی تبادل نظر کردند.