سرنوشت علی انصاری و پروژه ایران مال چه می‌شود؟
روزنو :در جریان انحلال بانک آینده و ادغام فوری آن در بانک ملی چه اتفاقی می‌افتد و تکلیف سپرده‌گذاران، کارمندان، سهامداران خرد و به طور خاص پروژه جنجالی ایران‌مال چه خواهد شد؟
انحلال بانک آینده با دستور ویژه رئیس قوه‌قضاییه به شکل فوری انجام می‌شود. از روز شنبه ۳ آبان تابلو‌ها را پایین می‌کشند تا از این به بعد شعبات بانک آینده با نام بانک ملی ایران فعالیت کنند.
به گزارش روز نو سرعت بالای تغییرات ممکن است نگرانی‌هایی به وجود بیاورد. مثلا سپرده‌گذاران می‌خواهند بدانند که تکلیف اصل پول و سود سپرده‌هایشان چه می‌شود. کارمندان نیز نگران شغل خود هستند و سهامداران خرد می‌پرسند که آیا راهی برای جبران زیان‌هایشان وجود دارد یا نه؟ با این حال کارشناسان اقتصادی انحلال بانک آینده را نقطه عطفی در تاریخ نظام بانکی ایران به شمار می‌آورند و می‌گویند اینکه سیاست‌گذار مالی بالاخره تصمیم گرفته با یکی از بزرگ‌ترین ناترازی‌های بانکی کشور برخورد کند در نوع خود قابل ستایش است. حالا بیایید آنچه رییس و معاون نظارت بانک مرکزی در روز‌های گذشته اعلام کرده‌اند را مرور کنیم تا بفهمیم دقیقا چه اتفاقی قرار است رخ دهد.
علت انحلال بانک آینده چیست؛ پایان دو دهه ناترازی
رئیس‌کل بانک مرکزی در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرده است بانک آینده، پس از دو دهه ناترازی و با وجود همه تلاش‌ها برای اصلاح، نتوانسته در مسیر بازسازی مالی و مدیریتی قرار گیرد. بر اساس این تصمیم، از ابتدای آبان ۱۴۰۴، بانک آینده با عاملیت بانک ملی ایران وارد فرآیند گزیر می‌شود؛ اصطلاحی که در ادبیات بانکی به معنی «فیصله و انحلال کنترل‌شده» است.
این فرآیند در واقع مرحله‌ای است میان اصلاح و انحلال کامل و هدفش انتقال دارایی‌ها، بدهی‌ها و سپرده‌های بانک به شکلی امن و بدون ایجاد شوک به نظام بانکی است. به بیان ساده، در حالی که تابلوی بانک آینده پایین کشیده می‌شود، حساب‌های مشتریان، چک‌ها، کارت‌ها و تسهیلات آنها بدون هیچ تغییری تحت پوشش بانک ملی ادامه پیدا می‌کند.
فرآیند گزیر بانک آینده و انتقال به بانک ملی چگونه انجام می‌شود؟
«فرآیند گزیر» یا همان نظام حل‌وفصل بانکی برای نخستین‌بار در ایران با این مقیاس اجرا شده است. در این طرح، بانک مرکزی پیش از اعلام ورشکستگی یا انحلال رسمی، یک بانک عامل (در این‌جا بانک ملی ایران) را وارد میدان می‌کند تا دارایی‌ها و تعهدات مؤسسه ناتراز را به‌طور کامل به نام خود ثبت کند.
در این مدت، سپرده‌گذاران، کارکنان و سهامداران به‌ترتیب وضعیت‌شان تعیین تکلیف می‌شود تا هیچ‌کس متضرر نگردد و اعتماد عمومی به سیستم بانکی حفظ شود.
کارشناسان بانکی می‌گویند این مدل، الگوی بانکداری احتیاطی مدرن است؛ یعنی به‌جای بستن در‌های بانک و ایجاد صف‌های طولانی سپرده‌گذاران نگران، بانک مرکزی از مسیر حقوقی و حسابداری دارایی‌ها را منتقل می‌کند. در نتیجه، مردم عملاً متوجه شوک نمی‌شوند و چرخه خدمات بانکی قطع نمی‌شود.
نقش کلیدی پروژه ایران‌مال در بحران بانک آینده
بحران بانک آینده از کجا شروع شد؟ مدیرکل نظارت بانکی بانک مرکزی در پاسخ به این سوال گفته مشکل از همان روز‌های نخست تأسیس بانک در سال ۱۳۹۳ کلید خورد و منابع جذب‌شده به‌جای تخصیص به فعالیت‌های مولد یا بخش خصوصی واقعی، عمدتاً صرف پروژه‌های ساختمانی بزرگ و متعلق به اشخاص مرتبط با سهامداران اصلی شد.
پروژه‌هایی نظیر ایران‌مال، مشهدمال، فرمانیه‌مال و هتل روتانا در صدر این فهرست قرار دارند که همگی با هزینه‌های سنگین آغاز شدند، اما بخش زیادی از آنها نیمه‌تمام ماندند و نقدینگی بانک را قفل کردند.
مدیران بانک برای جبران این قفل نقدینگی به سمت روش‌های پانزی روی آوردند. یعنی با پرداخت سود‌های بالا به سپرده‌گذاران جدید، سود مشتریان قدیمی را تسویه می‌کردند. این بازی خطرناک باعث شکل‌گیری رقابتی ناسالم در شبکه بانکی دامن زد، چون سایر بانک‌ها نیز برای حفظ سپرده‌ها، مجبور بودند نرخ‌های سود را بالا ببرند. در نتیجه، بانک آینده نه‌تنها از مسیر اصلاح دور شد، بلکه به یکی از کانون‌های اصلی ناترازی در نظام بانکی ایران تبدیل شد.
جزئیات مالی بحران بانک آینده؛ ۵۵۰ همت زیان انباشته
آمار‌های رسمی نشان می‌دهد اضافه‌برداشت بانک آینده از بانک مرکزی به حدود ۳۱۳ همت رسیده است؛ رقمی که با احتساب وجه التزام، به حدود ۵۰۰ همت (۵۰۰ هزار میلیارد تومان) بالغ می‌شود. در مقابل، سرمایه ثبتی این بانک تنها ۱،۶۰۰ میلیارد تومان است. همچنین زیان انباشته بانک آینده بیش از ۵۵۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده. این عدد نشان می‌دهد امکان هرگونه اصلاح از درون در عمل ناممکن بود.
بانک مرکزی بر اساس این شاخص‌ها تصمیم گرفت که بانک آینده را وارد فرآیند گزیر کند. به گفته مقام‌های نظارتی، از روز سوم آبان‌ماه ۲۶۷ همت از سپرده‌های بانک آینده به بانک ملی منتقل می‌شود و بدهی‌های بانک نیز با واگذاری دارایی‌ها و پروژه‌های نیمه‌تمام تسویه خواهد شد.
تکلیف سپرده‌ها و وام‌های بانک آینده چه می‌شود؟
یکی از مهم‌ترین پرسش‌های مردم، سرنوشت سپرده‌ها و خدمات بانکی است. بانک مرکزی تأکید کرده از روز سوم آبان، تمام حساب‌ها، کارت‌ها، چک‌ها، تسهیلات و خدمات آنلاین بانک آینده تحت نام بانک ملی فعال خواهند بود.
به این ترتیب، مشتریان برای برداشت، انتقال وجه یا استفاده از موبایل‌بانک نیازی به اقدام خاصی ندارند. حتی چک‌هایی که در حال گردش‌اند، همچنان معتبر خواهند بود.
شرایط سپرده‌های مدت‌دار و نرخ سود آنها تا پایان قرارداد بدون تغییر باقی می‌ماند و وام‌گیرندگان نیز باید اقساط خود را طبق همان قرارداد‌های قبلی پرداخت کنند. در واقع، تنها اتفاق قابل مشاهده برای مشتریان، تغییر تابلو و نام بانک است.
سرنوشت کارمندان و سهامداران خرد بانک آینده
به گفته مدیرکل نظارت بانکی، مجوز‌های لازم صادر شده تا تمامی کارکنان بانک آینده از این پس کارمند رسمی بانک ملی ایران محسوب شوند. این اقدام باعث می‌شود دغدغه اشتغال حدود چند هزار نفر از میان برود و تجربه‌های بانکی آنها در سیستم جدید حفظ شود.
برای سهامداران خرد نیز دو مسیر پیش‌بینی شده است؛ آنها می‌توانند سهام خود را به بالاترین قیمت یک سال گذشته به صندوق ضمانت سپرده‌ها بفروشند یا در صورت تمایل، منتظر تعیین تکلیف نهایی و برنامه‌های واگذاری بمانند. به این ترتیب، بخشی از زیان احتمالی سهامداران خرد جبران می‌شود.
تاثیر انحلال بانک آینده بر نظام بانکی کشور
انحلال رسمی بانک آینده را نباید در حد حذف یک نام از روی تابلو‌ها دانست. آنطور که بانک مرکزی گفته با لغو مجوز این بانک، حدود ۴۲ درصد از اضافه‌برداشت و ۴۱ درصد از ناترازی سرمایه در کل شبکه بانکی حل‌وفصل شده است. همچنین نسبت کفایت سرمایه نظام بانکی از ۱.۴۵ درصد به ۵.۱ درصد افزایش پیدا کرده که جهشی بی‌سابقه محسوب می‌شود.
به باور کارشناسان، این اتفاق را می‌توان دور جدیدی از پاکسازی نظام بانکی دانست، به‌ویژه در شرایطی که سال‌هاست موضوع ناترازی و مطالبات غیرجاری بانک‌ها به یکی از چالش‌های مزمن اقتصاد ایران تبدیل شده است.
با وجود تضمین‌های رسمی، بخشی از جامعه هنوز نگران است. تجربه‌های تلخ مؤسسات مالی ورشکسته در دهه ۹۰ شمسی باعث شده مردم نسبت به هر خبر بانکی حساس باشند، اما تفاوت این بار در آن است که عملیات انتقال در قالب گزیر انجام می‌شود و هیچ شعبه‌ای تعطیل نخواهد شد. از دید تحلیلگران، اگر این انتقال با موفقیت کامل انجام شود، می‌تواند الگویی برای سایر بانک‌های دارای مشکل باشد.
از بانک آینده تا ایران‌مال؛ دوران علی انصاری به پایان می‌رسد؟
در افکار عمومی، نام بانک آینده بیش از هر چیز با نام ایران‌مال و چهره علی انصاری گره خورده است. انصاری که در دهه ۱۳۹۰ با شعار توسعه سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، پروژه ایران‌مال را به عنوان «بزرگ‌ترین مرکز خرید خاورمیانه» کلید زد، در عمل ساختاری را بنیان گذاشت که منابع بانکی را به سمت املاک، برج‌سازی و پروژه‌های نمایشی سوق داد.
پروژه‌هایی، چون ایران‌مال، فرمانیه‌مال، مشهدمال و هتل روتانا با حمایت مالی مستقیم بانک آینده شکل گرفتند ولی نه‌تنها بازدهی مورد انتظار را نداشتند بلکه نقدینگی بانک را برای سال‌ها قفل کردند. همین مدل بانکداری سرمایه‌محور باعث شد بانک آینده به نماد ناکارآمدی و ناترازی در نظام بانکی تبدیل شود.
بسیاری از تحلیلگران می‌گویند انحلال رسمی بانک آینده در واقع پایان دوران علی انصاری در شبکه بانکی ایران است؛ دوره‌ای که با وعده‌های بزرگ آغاز شد، اما در نهایت با پروژه‌های نیمه‌تمام و زیان‌های انباشته به بن‌بست رسید.
