عملکرد دلاری ایران‌خودرو در دو دوره مدیریتی
روزنو :خودرو‌هایی که ایران‌خودرو تولید می‌کند، بر حسب قیمت بازار جهانی ارزان‌تر فروخته شده‌اند؛ در‌حالی‌که هزینه‌ها دلاری افزایش یافته است.
اخبار اخیر ایران‌خودرو پر از اعداد هشداردهنده است؛ از زیان خالص میلیاردی تا هزینه‌های تبلیغاتی سنگین و هزینه‌های اداری در حال رشد. بسیاری از رسانه‌ها از ناکارآمدی مدیریتی و شکست خصوصی‌سازی سخن می‌گویند.
اما مرور دقیق صورت‌های مالی شش‌ماهه نخست ۱۴۰۴، تحلیل دلاری عملکرد و در نظر گرفتن شرایط محیطی نشان می‌دهد واقعیت، پیچیده‌تر از آن است که در تیتر‌ها بازتاب یافته است. میانگین دلاری سبد فروش از ۶،۹۲۳ دلار در سال ۱۴۰۳ به ۶،۳۶۹ دلار در سال ۱۴۰۴ کاهش یافته است؛ یعنی افتی حدود هشت‌درصدی.
به زبان ساده، خودرو‌هایی که ایران‌خودرو تولید می‌کند، بر حسب قیمت بازار جهانی ارزان‌تر فروخته شده‌اند؛ در‌حالی‌که هزینه‌ها دلاری افزایش یافته است.
اگر ایران‌خودرو محصولات خود را با همان نرخ دلاری سال ۱۴۰۳ می‌فروخت، زیان دلاری آن ۶.۷ درصد کمتر می‌شد و زیان دلاری خالص به ۴۵ میلیون دلار کاهش پیدا می‌کرد.
برای سر‌به‌سر‌شدن، ایران‌خودرو می‌بایست میانگین دلاری هر خودرو حدود ۶۳۳ دلار بیشتر از نرخ واقعی ۱۴۰۴ تعیین می‌کرد، یعنی میانگین حدود هفت هزار دلار با دلار میانگین ۹۲ هزار تومان تا زیان کل شش ماه صفر شود.
اگر مطابق رویه‌های معمول بنگاه‌های اقتصاد صنعتی و اصول تجارت عمل می‌شد و ۱۷ درصد سود برای خودروساز در نظر گرفته می‌شد، هر خودرو میانگین قیمت کارخانه‌ای باید حدودا هشتهزارو ۲۰۰ دلار لحاظ می‌شد؛ این در حالی است که میانگین قیمتی بازار محصولات ایران‌خودرو حدودا ۱۰ هزار‌و ۸۰۰ دلار است.
بنابراین، افزایش زیان ریالی به معنی شکست مدیریتی نیست، بلکه انعکاس فشار‌های تورمی و نرخ ارز است.
اگر ایران‌خودرو در حاشیه بازار می‌فروخت...
در‌حالی‌که صورت‌های مالی شش‌ماهه ۱۴۰۴ از زیان خالص ۱۳۵هزار‌و ۸۱۸ میلیارد ریالی ایران‌خودرو حکایت دارد، تحلیل مقایسه‌ای میان قیمت‌های فروش کارخانه‌ای و قیمت بازار، تصویر متفاوتی از واقعیت اقتصادی این خودروساز ارائه می‌دهد.
بر‌اساس داده‌های فروش، میانگین قیمت دلاری سبد ایران‌خودرو شش‌هزارو ۳۶۹ دلار است؛ در‌حالی‌که میانگین قیمت بازار آزاد برای همین خودرو‌ها حداقل حدود ۱۰ هزار‌و ۸۰۰ دلار برآورد می‌شود.
اگر سیاست‌گذار اجازه می‌داد این شرکت محصولات خود را با قیمتی هفت الی ۱۰ درصد کمتر از بازار آزاد عرضه کند، با احتساب هزینه‌های مالیات و... میانگین قیمت فروش به حدود هشتهزارو ۸۳۵ دلار می‌رسید.
این به معنای افزایش دوهزارو ۴۶۶ دلار در هر خودرو است؛ یعنی حدود ۲.۷۵ میلیارد ریال.
با توجه به آمار تولید، مجموعا حدود ۵۳۰ هزار میلیارد ریال (۵۳ همت) به درآمد ایران‌خودرو افزوده می‌شد.
در چنین شرایطی، به‌جای ثبت زیان ۱۳۵ هزار میلیارد ریالی، این شرکت می‌توانست به سودی معادل ۴۰۰ هزار میلیارد ریال (حدود ۵۷۶ میلیون دلار) دست یابد؛ سودی که نه از رانت، بلکه صرفا از اصلاح قیمت‌گذاری دستوری به دست می‌آمد. اگر ارکان سیاست‌گذاری درست عمل می‌کردند، مهم‌ترین موضوع درآمد بیشتر دولت بود تا بتواند با این درآمد حاصله، بخشی از ناترازی‌های انرژی را با سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی پاک جبران کند.
تحولات و دستاوردهای تازه مدیریتی
در دوره مدیریتی اخیر چند اقدام بنیادی در مسیر اصلاح ساختار هزینه و ارتقای بهره‌وری انجام شده است:
کاهش هزینه‌های غیرعملیاتی به‌طوری که ایران‌خودرو توانست این هزینه‌ها را از سه‌هزار‌و ۶۸۳ میلیارد تومان در سال گذشته به دوهزارو ۷۸۵ میلیارد تومان کاهش دهد.
کاهش تعهدات فروش و جلوگیری از پیش‌فروشی‌های غیرواقعی، تعداد تعهدات تحویل را به ۱۴۰ هزار دستگاه کاهش داده است.
افزایش تولید به ۲۶۳ هزار دستگاه؛ بالاترین سطح نیم‌سال اول از ۱۳۹۷ تاکنون
حذف شرکت‌های کاغذی و هزینه‌ساز در زنجیره تأمین
ادغام شرکت‌های قطعه‌سازی مشابه برای کاهش سربار
حرکت به سمت اصول Tier۱: حذف واسطه‌ها، ارتقای کیفیت قطعات و کاهش هزینه‌های خدمات پس از فروش
بهبود بهره‌وری خطوط تولید و کاهش ضایعات.
شرایط محیطی مؤثر بر زیان و هزینه‌ها
افزایش زیان ریالی ایران‌خودرو در شش‌ماهه نخست ۱۴۰۴ را باید در بستر محیطی آن نیز دید:
ناترازی انرژی و قطعی‌های مکرر برق و گاز در بهار و تابستان ۱۴۰۴ که به افت تولید و افزایش هزینه‌ها انجامید
جنگ ۱۲روزه منطقه‌ای که زنجیره تأمین قطعات و حمل‌ونقل دریایی را مختل کرد
شدت‌گرفتن تحریم‌ها که هزینه واردات قطعات و مواد اولیه را به‌شدت بالا برد.
در چنین شرایطی، حفظ سطح تولید و حتی بهبود شاخص‌های دلاری عملکرد، نشانه‌ای از ثبات مدیریتی و انضباط در ساختار هزینه‌هاست، نه ضعف.
جمع‌بندی
ایران‌خودرو در نقطه‌ای تاریخی ایستاده است.
افزایش زیان ریالی لزوما نشانه شکست مدیریت نیست، بلکه بازتاب شرایط کلان اقتصادی، ناترازی انرژی و ساختار قیمت‌گذاری تحمیلی است.
دستاوردهای مدیریتی اخیر در حذف شرکت‌های هزینه‌ساز، ادغام قطعه‌سازی‌ها و حرکت به سمت استاندارد‌های Tier۱ نشان می‌دهد خصوصی‌سازی مسیر اصلاح واقعی را آغاز کرده است.
اگر سیاست‌گذار از قفس قیمت‌گذاری فاصله بگیرد، ایران‌خودرو می‌تواند از زیان انباشته به سود انباشته برسد؛ و این شاید آغاز بازگشت عقلانیت به صنعت خودرو باشد.
