کالابرگ الکترونیک؛ طرح حمایتی یا بار سنگین بر دوش دولت؟

 بررسی‌ها نشان می‌دهد اجرای هر مرحله از طرح کالابرگ الکترونیک ۲۵ هزار میلیارد تومان هزینه دارد

در یک سال اخیر، طرح کالابرگ در چهار مرحله اجرا شده و طبق برآوردها، هر مرحله حدود ۲۵هزار‌میلیارد تومان هزینه در پی داشته است. با وجود این هزینه‌های سنگین، طرح یادشده تاثیر قابل‌توجهی، به‌ویژه بر رفاه خانوار‌های با درآمد متوسط، نداشته است. همچنین محدود بودن تعداد کالا‌های مشمول نیز در کاهش رضایتمندی دریافت‌کنندگان موثر بوده است. کارشناسان پیشنهاد می‌کنند مبلغ یارانه به‌صورت هدفمندتر و با میزان بالاتر به دهک‌های پایین درآمدی پرداخت شود.

طرح کالابرگ الکترونیک که پس از ماه‌ها توقف از اسفند سال گذشته دوباره از سر گرفته شد، همچنان در مسیر پرچالشی حرکت می‌کند. این طرح تاکنون در چهار مرحله برای دهک‌های یک تا هفت اجرا شده، اما مشکلات تامین مالی و کارآیی پایین آن همچنان محل بحث است.

برآورد‌ها نشان می‌دهد اجرای هر مرحله از کالابرگ حدود ۲۵هزار‌میلیارد تومان منابع نیاز دارد. با این حال مبلغ پرداختی به هر فرد کفاف هزینه کالا‌های اساسی را نمی‌دهد.

تنها ۷.۸درصد از افراد مبلغ کالابرگ را برای تامین نیاز‌های ضروری خود کافی عنوان کرده‌اند. در نشست ششم آبان‌ماه مجلس با حضور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی و رئیس سازمان برنامه و بودجه، درباره شیوه جدید کالابرگ گفت‌و‌گو شد. رئیس سازمان برنامه و بودجه عنوان کرده است که طرح کالابرگ جدید تغییر چندانی نکرده و با اقلام کمتر ادامه خواهد یافت. کارشناسان توصیه می‌کنند مبلغ کالابرگ افزایش یابد و به دهک‌های کم‌درآمدتر پرداخت شود تا اثرگذاری آن بر افزایش سرانه کالری مصرفی بیشتر شود.

این طرح با چالش‌هایی همچون مشکلات در تامین مالی همراه بوده است و حتی دلیل وقفه ۱۰ماهه پرداخت کالابرگ در سال گذشته نیز هزینه‌های بالای این طرح عنوان شده بود. برای تامین مالی هر مرحله از کالابرگ بالغ بر ۲۵هزار‌میلیارد تومان نیاز است.

با وجود این هزینه‌ها، طرح برای بهبود رفاه خانوار و تامین هزینه‌های خرید اقلام خوراکی ضروری چندان موفق نبوده است. تنها ۸.۷درصد از مشمولان مبلغ کالابرگ را کافی دانسته بودند و نیمی از آنان به محدود بودن کالابرگ به یازده قلم کالا اشاره کرده‌اند.

کارشناسان اصلاح شیوه اجرای طرح را ضروری می‌دانند؛ زیرا مبلغ پرداختی کفاف هزینه‌های خرید کالا‌های ضروری را نمی‌دهد. تورم نقطه‌ای ۶۴.۳ درصدی در گروه خوراکی‌ها موجب شده است که با گذشت زمان میزان کالا‌هایی که می‌توان با کالابرگ خرید، کمتر شود. کارشناسان توصیه می‌کنند که با توجه به محدودیت منابع، اولویت پرداخت کالابرگ دهک‌های پایین و آسیب‌پذیرتر باشد تا مطلوبیت بیشتری برای این گروه فراهم شود.

طرح کالابرگ نخستین‌بار در اسفندماه سال ۱۴۰۱ اجرا شد. در سال ۱۴۰۲ مدل پرداخت تغییر کرد و دولت گستره افراد مشمول را محدود کرد. در مرحله جدید با عنوان «فجرانه» مبلغ یارانه کالا‌های اساسی به ۲۲۰ هزار تومان رسید، اما به‌دلیل مشکلات مالی در اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳ متوقف شد. از اسفندماه سال ۱۴۰۳ طرح مجدداً آغاز شد و به دهک‌های یک تا سه مبلغ ۵۰۰ هزار تومان و به دهک‌های چهار تا هفت مبلغ ۳۵۰ هزار تومان پرداخت شد.

فقر کالری اثرات گسترده‌ای بر سلامت و بهره‌وری جامعه دارد. در سال‌های اخیر، به‌دلیل تحریم و تورم، قدرت خرید خانوار‌ها کاهش یافته و میانگین سرانه کالری مصرفی کمتر از ۲۱۰۰ کالری گزارش شده است. در چنین شرایطی، اقدامات حمایتی برای تامین مواد غذایی اهمیت ویژه‌ای دارد، اما اثربخشی آن زمانی تضمین می‌شود که به شکل هدفمند به خانوار‌های نیازمند اختصاص یابد.

تجربه جهانی نشان می‌دهد برنامه‌های تغذیه‌ای زمانی موفق خواهند بود که گروه‌های هدف به‌درستی شناسایی شوند، شیوه حمایت انعطاف‌پذیر باشد و خانوار‌ها بتوانند مطابق نیاز خود انتخاب کنند. همچنین شفافیت و نظارت موثر بر اجرا و همکاری منسجم میان نهاد‌ها نقش مهمی در جلوگیری از اتلاف منابع و افزایش اثربخشی طرح‌ها دارد.