معمای برجام و تغيير رفتار عربستان

روزنو :آمریکا و کشورهای غربی در هفته‌های گذشته همواره به‌ضرورت آغاز مذاکرات تأکید داشته و عنوان کرده‌اند در صورت آغاز نشدن مذاکرات فرصت ایران محدود نخواهد بود. این در حالی است که امیر عبداللهیان با عنوان اینکه آمریکا برای نشان دادن حسن نیت خود بخشی از پول‌های بلوکه‌شده ایران را آزاد کرد خواستار نشان دادن صداقت طرف مقابل شده است. از سوی دیگر دولت رئیسی هنوز تصمیم جدی برای مذاکره نگرفته و تنها به اعلام اینکه به دنبال مذاکره به سود ملت ایران است، اکتفا کرده است. در چنین شرایطی برخی از تحلیلگران سیاسی نسبت به آینده برجام با تردیدهایی مواجه شده‌اند. تردیدهایی که نشان‌دهنده این است که برجام می‌تواند به پایان خود نزدیک شده باشد. برای بررسی این موضوع با رامین مهمان‌پرست سخنگوی پیشین وزارت خارجه گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

با توجه به شرایط حساس ایران در عرصه بین‌المللی و وضعیت اقتصادی جامعه انتخاب اعضای تیم وزارت خارجه را در دولت آقای رئیسی چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا افراد انتخاب‌شده متناسب با وضعیت امروز ایران در عرصه بین‌المللی هستند؟

در انتخابات1400 مردم به آقای رئیسی و دیدگاه و رویکرد وی رأی داده‌اند. به همین دلیل نیز به‌صورت طبیعی باید کابینه متناسب با افکار و ایده‌های ایشان انتخاب شود. وزارت امور خارجه نیز به‌عنوان مجری سیاست‌های دولت در عرصه بین‌المللی باید با رویکردهای دولت منطبق باشد. چیدمانی نیز که در وزارت خارجه در حال رخ دادن است در راستای اهدافی است که آقای رئیسی در رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری عنوان کردند. در شرایط کنونی کسانی که قصد دارند موضوعات مهم را دنبال کنند باید از تجربه و شناخت کافی در موضوعات مرتبط برخوردار باشند.این وضعیت درباره آقای امیر عبداللهیان وجود داشته و وی درگذشته مراحل مختلف وزارت خارجه از کارشناسی تا معاونت وزارتخانه را طی کرده‌اند. از سوی دیگر مأموریت‌های خارجی از مرحله کارشناسی تا سفارت را در سابقه خود داشته‌اند. این تجربیات کمک می‌کند فردی که سکان وزارت خارجه را بر عهده می‌گیرد با زوایای کار آشنایی کافی داشته باشد. تا زمانی که ساختار فعلی وزارت خارجه تغییر نکرده باشد و در آینده نیز قرار باشد با این ساختار فعالیت‌ها ادامه داشته باشد افرادی که تاکنون برای این ساختار انتخاب‌شده‌اند متناسب با شرایط موجود بوده‌اند. در زمینه دیپلماسی اقتصادی که می‌تواند اهداف ما را در زمینه اقتصادی تأمین کند آقای صفری انتخاب ‌شده‌اند که از تجربه و تخصص کافی در این زمینه برخوردار هستند. در معاونت سیاسی به دلیل اینکه این سمت در سال‌های گذشته علاوه بر وظایف ساختاری در موضوع مذاکره نیز فعالیت می‌کردند باید انتخابی صورت می‌گرفت که از تجربه کافی در این زمینه برخوردار باشد. به همین دلیل انتخاب آقای باقری کنی که درگذشته سابقه عضویت در مذاکرات هسته‌ای را داشته‌اند و پس ‌از آن نیز در معاونت بین‌الملل قوه قضائیه فعالیت کرده‌اند انتخاب مناسبی بوده است. در زمینه مرکز مطالعات سیاسی بین‌المللی نیز به دلیل جنبه‌های تحقیقاتی و پژوهشی و شرکت در نشست‌های بین‌المللی و هم‌اندیشی با اندیشمندان بین‌المللی باید فردی انتخاب می‌شدند که از شایستگی‌های لازم در این زمینه برخوردار باشند که آقای ‌شیخ‌الاسلامی که به‌عنوان رئیس این مرکز انتخاب شدند از تجربه و شایستگی لازم برای این سمت برخوردار هستند. در مجموع وزارت خارجه را باید در چارچوب اهداف، شعارها و برنامه‌های دولت جدید مورد ارزیابی قرار بدهیم. به همین دلیل نیز شرایطی که امروز در وزارت امور خارجه وجود دارد در راستای دیدگاه‌هایی است که رئیس‌جمهور در رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری مطرح کرده‌اند.

امیر عبداللهیان عنوان می‌کند در حال مطالعه مذاکرات برجام هستیم. این در حالی است که از مدت‌ها قبل انتخاب آقای رئیسی به‌عنوان رئیس‌جمهور مسجل شده بود. چرا دولت سیزدهم به‌رغم اینکه می‌دانست با پرونده مهمی مانند برجام مواجه است با تأخیر نسبت به مذاکرات رفتار می‌کند؟آیا این نوع رویکرد وقت‌کشی نیست؟

موضوع برجام دارای یک چارچوب مشخص است و هنگامی‌که توافق صورت گرفت تعهدات طرفین مشخص بود.جمهوری اسلامی ایران نیز به تعهدات خود به‌صورت کامل عمل کرد و در رعایت محدودیت‌های فعالیت‌های هسته‌ای منطبق با توافقی که صورت گرفته بود رفتار کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بارها اعلام کرد که ایران به تعهدات خود در قبال برجام پایبند بوده است. طرف غربی یعنی کشورهای اروپایی و آمریکا درواقع به تعهدات خود عمل نکردند. به همین دلیل نیز برجام ازنظر اقتصادی دستآوردی برای کشور نداشت. از نظر سیاسی و افکار عمومی به دلیل اینکه حسن نیت ایران را نشان داد که ایران چیزی برای پنهان کردن ندارد یک برگ برنده قلمداد می‌شد. از سوی دیگر این توافق نشان داد که ایران اهل توافق و انجام تعهدات خود هستیم. هنگامی‌که در آمریکا به قدرت رسید از برجم خارج شد و تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کرد و فشار حداکثری را به‌عنوان یک سیاست دنبال کرد. در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بایدن مخالف سیاست‌های ترامپ بود و عنوان کرد اگر رئیس‌جمهور شود تلاش می‌کند به برجام بازگردد و آن را احیا کند. اگر آمریکا‌ به‌دنبال توافق برجام و احیای آن هستند و از سوی دیگر کشورهای اروپایی نیز با آمریکا هم‌عقیده و همراه هستند باید در رویکرد خود تغییر ایجاد کنند. آنها بودند که به تعهدات خود عمل نکردند و تحریم‌های جدیدی را علیه ایران اعمال کردند. تحریم‌های گذشته نه‌تنها لغو نشد و بلکه در دوران ریاست جمهوری ترامپ نیز تحریم‌های جدیدی اضافه شد. در چنین شرایطی اینکه کشورهای غربی تلاش می‌کنند برای ایران شرط بگذارند تا توافق احیا شود صحیح نیست. هنگامی‌که یک توافق صورت می‌گیرد طرفین باید تعهدات خود را انجام بدهند. شرایط به شکلی شده که طرفی که تعهدات خود را انجام نداده برای طرف مقابل شرط نیز می‌گذارد. این رویکرد منطقی نیست و هیچ کشوری حاضر نیست با چنین شرایطی مذاکره کند.

در هفته‌های گذشته بارها موضوع از دست رفتن فرصت و گذاشتن پیش‌شرط توسط طرفین مذاکره مطرح‌ شده است. آیا با چنین رویکردی می‌توان به میز مذاکره نزدیک شد؟

در یک توافق، دو طرف باید به تعهدات خود عمل کنند. به همین دلیل کشورهای اروپایی و آمریکا هر پیش‌شرطی که برای آغاز مذاکرات بگذارند باطل خواهد بود. موضوع فعالیت‌های موشکی ایران که در توافق برجام وجود نداشته ارتباطی به مذاکرات آینده نیز ندارد و به همین دلیل نباید دوباره مطرح شود. فعالیت‌های منطقه‌ای ایران نیز نه ارتباطی به برجام دارد و نه به کشورهای اروپایی و آمریکا. ایران در منطقه‌ای که زندگی می‌کند فعالیت‌های خاص خود را نیز انجام می‌دهد که متناسب باسیاست‌های مسالمت‌آمیز جمهوری اسلامی است. بدون تردید امنیت، ثبات، توسعه و پیشرفت منطقه خاورمیانه حتماً برای ایران بااهمیت‌تر از کشورهای اروپایی و آمریکاست. ایران یک عضو مهم منطقه خاورمیانه است و به‌همین دلیل به دنبال برنامه‌های توسعه‌ای برای امنیت و ثبات بیشتر در منطقه است. به‌همین دلیل هرگونه پیش‌شرطی که آمریکا و کشورهای اروپایی برای مذاکرات قرار بدهند به‌هیچ‌عنوان قابل‌قبول نیست. اگر آمریکا تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران را بردارد و به تعهدات خود عمل کند، ایران نیز به محدودیت‌هایی که درزمینه هسته‌ای ایجاد شده بود دوباره بازخواهد گشت. ممکن است زمانی طرفین بر سر اصل توافق اجماع دارند ما درباره زمان و جزئیات آن مذاکره کنند که این وضعیت قابل ‌قبول خواهد بود.آقای امیر عبداللهیان نیز به این موضوع اشاره‌کرده‌اند و عنوان کرده‌اند که ایران به مذاکرات بازخواهد گشت. با این‌وجود مذاکره باید به نتیجه برسد. اگر قرار است مذاکرات طولانی شود به نظر می‌رسدکار عاقلانه‌ای نیست که ایران بخواهد در چنین مذاکراتی شرکت کند. درواقع آن‌کسی که در حال وقت‌کشی است و تلاش می‌کند با پیش‌شرط‌هایی که قرار می‌دهد شرایط مذاکرات را سخت کند ایران نیست و بلکه کشورهای غربی و آمریکاست. آمریکا باید تصمیم نهایی خود را بگیرد وگرنه فرصت برای آنها از بین می‌رود. اگر آنها به تعهدات خود عمل می‌کردند ایران هیچ‌گاه محدودیت‌های به وجود آمده را مرحله‌به‌مرحله لغو نمی‌کرد.در شرایط کنونی نیز محدودیت‌ها برداشته‌شده و ایران به‌عنوان یک عضو ان پی تی در حال انجام فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود است. در شرایط کنونی نیز طرف‌های غربی با یک جنگ روانی عنوان می‌کنند اگر ایران به میز مذاکرات بازنگردد فرصت از دست می‌رود. این در حالی است که اگر فرصت از دست می‌رود به دلیل سیاست‌هایی است که آمریکا و کشورهای غربی در مقابل برجام اتخاذ کردند وآنها باید رویکرد خود را تغییر بدهند. اگر آمریکا درواقع به دنبال از دست نرفتن فرصت است، باید به شکلی عمل کند که طرف ایرانی نیز به تعهدات خود برگردد. از نظر ایران چارچوب مذاکرات مشخص و روشن است و ایران همواره آمادگی خود را برای انجام مذاکره اعلام کرده است. آمریکا باید تصمیم نهایی را درباره احیای برجام بگیرد. بدون تردید مسیر بازگشت به مردم مشخص و روشن است.

با توجه به رفتار آمریکا که تاکنون اقدامی برای احیای برجام انجام نداده‌اند و رویکردی که ایران در این زمینه در پیش‌گرفته به چه میزان احتمال شکست برجام و مذاکرات احتمالی آینده وجود خواهد داشت؟

اگر آمریکا و کشورهای اروپایی درواقع به برجام اعتقاد داشته باشند باید مطمئن باشند که طرف ایرانی به تعهدات خود عمل خواهد کرد و این توافق به‌سرعت احیا خواهد شد. در چنین شرایطی دیپلماسی می‌تواند نشان بدهد که به درگیری‌هایی که می‌تواند برای همه مضر باشد پایان بدهد. در غیر این صورت و اگر آمریکا و کشورهای غربی صادقانه به دنبال حل موضوع نباشند و تنها به دنبال بازی باشند و تلاش کنند با وعده محدودیت‌های هسته‌ای ایران را با طولانی کردن مذاکرات اعمال کنند فکر نمی‌کنم موضوعی که در جمهوری اسلامی درگذشته انجام‌شده و به نتیجه مطلوب نرسیده دوباره تکرار شود. درگذشته یک‌بار به آمریکا و کشورهای غربی اعتماد شد و ایران برای نشان دادن حسن نیت خود به تعهدات خود عمل کرد. قرار نیست این وضعیت برای بار دوم تکرار شود و بلکه باید و طرف به تعهدات خود عمل کنند. به همین دلیل من فکر می‌کنم احیای برجام امکان‌پذیر است اما شرط آن این است که طرف مقابل نیز به تعهدات خود عمل کند. ایران صداقت خود را درگذشته اثبات کرده است. در شرایط کنونی نیز مقامات کشور در سطوح بالا عنوان می‌کنند اگر آمریکا در واقع تحریم‌های ایران را لغو کند ما آمادگی داریم دوباره تعهدات خود را انجام بدهیم. اگر ایران مشاهده کند روابط اقتصادی با کشورها مانند گذشته به روال عادی بازگشته قطعاً ایران به توافق برجام و تعهداتی که در این توافق داده بازخواهد گشت. در چنین شرایطی اگر کشورهای غربی و اروپایی به دنبال این باشند که در مسیر مذاکرات انحراف ایجاد کنند و موضوعات جدیدی را مطرح کنند مطمئن باشند در ایران دیگرکسی با چنین وضعیتی پای میز مذاکره نخواهد آمد.

پس از شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری و حضور بایدن در کاخ سفید مواضع عربستان نسبت به ایران تغییر کرده است. دلیل این تغییر چیست؟ درحالی‌که رئیسی اعلام کرده سیاست‌های منطقه‌ای در اولویت برنامه‌های وی است در چه شرایطی می‌توان نزدیکی مواضع ایران و عربستان را متصور بود؟

کشورهایی که در منطقه خاورمیانه دارای قدرت و نفوذ هستند اگر به فکر اجماع و نزدیکی منطقه‌ای باشند مشکل و تنشی به وجود نمی‌آید و اگر تنشی نیز وجود دارد قابل برطرف شدن است.اما اگر برخی کشورها به دنبال سوءاستفاده از شرایط منطقه و جاه‌طلبی باشند مشکلاتی را ایجاد می‌کنند که درنهایت نتیجه آن به خودشان بازمی‌گردد. اگر به رفتار گذشته عربستان دقت کنیم متوجه می‌شویم که ذهنیتی که مسئولان عربستان داشتند اشتباه بود. به‌عنوان‌مثال این کشور یک جنگ نابرابر در یمن آغاز کردند که درنتیجه آن انسان‌های بی‌گناه زیادی کشته شدند.از سوی دیگر سیاست حمایت از تروریست‌ها در برخی از کشورهای همسایه اشتباه بود. به همین دلیل این کشورها باید از اشتباهات گذشته خود درس بگیرند و به مسیر صحیح بازگردند. فکر می‌کنم اگر تغییر رفتاری در عربستان و برخی از کشورهای منطقه به وجود بیاید نشان‌دهنده این است که این کشورها نسبت به شرایط منطقه و جمهوری اسلامی واقع‌بینی پیداکرده‌اند.کشورهای قدرتمند و مؤثر منطقه مانند ایران و عربستان باید با رویکرد امنیت و ثبات منطقه زمینه‌های توسعه و پیشرفت را در منطقه فراهم کنند. اگر این رویکرد در دستور کشورهای منطقه قرار بگیرد، می‌توان نسبت به نزدیکی مواضع ایران و عربستان در آینده امیدوار بود.