کرملین میانجی یا صیادی ماهر؟

این اقدامات عمدتا در بستر تحولات منطقه‌ای، مذاکرات هسته‌ای و تلاش برای احیای توافق برجام صورت گرفته‌اند. همچنین باید به این نکته هم اشاره کنیم که در برهه‌های مختلف، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، کرملین بار‌ها از آمادگی خود برای ایفای نقش میانجی سخن گفته و در نشست‌های چندجانبه، از جمله مذاکرات وین، تلاش کرده است تا از طریق دیپلماسی فعال، زمینه بازگشت طرف‌ها به تعهدات خود را فراهم سازد ولی هیچ نتیجه‌ای در بر نداشته است.

به گزارش روز نو با وجود پیچیدگی‌های موجود، از جمله تضاد‌های راهبردی، بی‌اعتمادی متقابل و فشار‌های داخلی در دو کشور، نقش روسیه به‌عنوان یک میانجی بالقوه همچنان از منظر تحلیل‌گران سیاسی و نهاد‌های دیپلماتیک حائز اهمیت است. موفقیت این تلاش‌ها، اما در گرو اراده سیاسی طرفین، اعتمادسازی متقابل و پذیرش نقش‌آفرینی بی‌طرفانه از سوی میانجی‌گر خواهد بود. در این مورد بعد از تحلیل در خصوص نقش کرملین در درگیری ایران و غرب اولیانوف، دیپلمات روسی از اعلام آمادگی کرملین برای مذاکره خبر داد. این ادعا پس از آن اعلام شد که علی لاریجانی، مشاور مقام رهبری در سفر به مسکو با رئیس‌جمهور پوتین ملاقات کرد ولی هنوز جزئیاتی از آن منتشر نشده است ولی در ادامه به حاشیه‌های این سفر خواهیم پرداخت. در مجموع، اگرچه نمی‌توان نسبت به نتیجه نهایی این میانجی‌گری با قطعیت سخن گفت، اما ادامه تلاش‌های دیپلماتیک با مشارکت کشور‌های دیگری همچون روسیه، می‌تواند گامی مؤثر در مسیر کاهش تنش‌ها و ایجاد فضای گفت‌وگوی منطقی میان ایران و آمریکا به شمار رود، اما با این حال، باید اشاره کنیم که روسیه در ادامه اقداماتش ابتدا منافع خودش را در نظر می‌گیرد که همین مورد نگرانی‌هایی را به‌همراه خواهد داشت. در این مورد بیشتر می‌خوانید.

آمادگی برای میانجیگری

میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در گفت‌وگویی با روزنامه روسی «ایزوستیا» در پاسخ به اینکه آیا فدراسیون روسیه آماده است تا زمینه ازسرگیری روند مذاکرات بین ایالات متحده و ایران در موضوع هسته‌ای را فراهم کند و آیا مسکو و واشینگتن در حال حاضر در مورد مسئله هسته‌ای ایران با یکدیگر در تماس هستند، گفت: «البته، ما آماده هستیم تا حل‌وفصل مشکلات مربوط به برنامه هسته‌ای ایران را از طریق روش‌های سیاسی و دیپلماتیک تسهیل کنیم. ما سال‌هاست این خط مشی را دنبال می‌کنیم و بار‌ها به نتایج مثبتی رسیده‌ایم. اکنون نیز آماده‌ایم در صورتی که هر دو طرف مذاکره بخواهند، نقش میانجی را ایفا کنیم. در مورد تماس‌های بین مسکو و واشینگتن درباره برنامه هسته‌ای ایران، این موضوع به‌طور منظم در تماس‌های تلفنی رهبران روسیه و آمریکا مطرح می‌شود و به نظر می‌رسد این روند ادامه پیدا کند.» این دیپلمات در پاسخ به اینکه «آیا امکان صادرات اورانیوم غنی‌شده مازاد به خاک روسیه در سطح دوجانبه با طرف ایرانی در حال بررسی است» تصریح کرد: «در چارچوب برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، توافقی برای صادرات اورانیوم غنی‌شده با خلوص پایین تولیدشده در ایران و مازاد بر ۳۰۰ کیلوگرم به روسیه حاصل شد. در اصل، دلیلی نمی‌بینم که چنین طرحی در آینده اجرایی نشود، به‌ویژه اگر به حل اختلافات بین تهران و غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران کمک کند.»

فعال کردن مکانیزم ماشه

تهدید کشور‌های اروپایی به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، یعنی بازگشت تمامی تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران. در حالی که بسیاری از تحلیلگران معتقدند مبنای حقوقی این اقدام نه‌تنها سست، بلکه فاقد مشروعیت است، برخی تحرکات فنی و دیپلماتیک نیز در جریان است که می‌تواند آینده مناسبات ایران و اروپا را دگرگون کند. در همین مورد نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس در واکنش به مطلبی که سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران درباره احتمال فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپا (فرانسه، آلمان و انگلیس) در ایکس منتشر کرده بود، نوشت: «تروئیکای اروپا واقعا هیچ حق قانونی یا اخلاقی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه به منظور بازگردانی تحریم‌های ضدایرانی پیشین ندارد.»

لاریجانی نماینده دولت بود

همان‌طوری که اشاره کردیم سفر مشاور مقام رهبری به مسکو و دیدارش با پوتین حواشیی را به‌همراه داشت و در این مورد برخی می‌گفتند که باتوجه به مسئولیت لاریجانی، او بدون هماهنگی دولت به مسکو رفته است. در این مورد روز گذشته اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سوالی در مورد سفر روز گذشته علی لاریجانی مشاور مقام معظم رهبری به مسکو و دیدار وی با پوتین و اینکه آیا وزارت خارجه در جریان این سفر بوده است، گفت: «آقای لاریجانی به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور، حامل پیام و دیدگاه کلان جمهوری اسلامی ایران راجع به تحولات منطقه تحولات بین‌المللی و همین‌طور روابط دوجانبه بودند. ایشان دیدار خیلی خوبی با رئیس‌جمهور روسیه داشتند که در آن، در مورد طیف متنوعی از موضوعات به ویژه روابط دوجانبه و مسائل منطقه‌ای بعد از تحولات سه چهار هفته اخیر بحث و گفت‌و‌گو کردند. این امر متعارفی است که کشور‌ها به فراخور تحولات و با توجه به اهمیت موضوعات، فرستاده‌هایی را به کشور‌های هدف اعزام کنند. ایشان قبلا هم در همین جایگاه سفر‌هایی را از جمله به روسیه داشتند، بنابراین این امر متعارفی است و وزارت خارجه هم در جریان این سفر بود.»