ایران در فرصت ۳۰ روزه از ان‌پی‌تی خارج می‌شود؟
روزنو :پس از آنکه سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و بریتانیا) با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران آغاز کردند
پس از آنکه سه کشور اروپایی عضو برجام (آلمان، فرانسه و بریتانیا) با ارسال نامه‌ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد، روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران آغاز کردند، فضای سیاسی و دیپلماتیک کشور با واکنش‌هایی متناقض و در عین حال سرنوشت‌ساز مواجه شد. در حالی که بخشی از مجلس شورای اسلامی با طرح‌های فوری، بر خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و قطع همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اصرار دارد، مقامات دولتی و وزارت خارجه علاوه بر تایید واکنش متقابل، همچنان بر آمادگی برای مذاکره و حل و فصل دیپلماتیک بحران تاکید می‌کنند. این دوگانگی در رویکرد، ایران را در آستانه یک مقطع حساس ۳۰ روزه قرار داده که می‌تواند آینده پرونده هسته‌ای و جایگاه کشور در نظام بین‌الملل را به شکلی بنیادین تغییر دهد.
فریاد مجلس: از NPT خارج می‌شویم!
در واکنش به اقدام تروئیکای اروپایی، نمایندگان مجلس، به‌ویژه چهره‌های تندرو از طرح‌های فوری برای مقابله با فعال‌سازی مکانیسم ماشه خبر دادند. حسینعلی حاجی‌دلیگانی، نایب‌رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، ابتدا از طرح «سه‌فوریتی» برای خروج از NPT و پروتکل الحاقی سخن گفت، اما ساعاتی بعد این طرح به «دوفوریتی» تغییر یافت. این تغییر، هرچند از فوریت تصویب می‌کاهد، اما همچنان نشان‌دهنده عزم مجلس برای پاسخی قاطع و سریع است. حاجی‌دلیگانی تاکید کرد که این طرح هفته آینده در صحن علنی بررسی خواهد شد. او با اشاره به «سوءنیت و فشار» کشور‌های اروپایی، خواستار «اقدام متقابل و قاطع» دولت شد. طرح پیشنهادی او شامل خروج کامل از NPT، لغو تمامی الزامات ذیل این پیمان، قطع هرگونه مذاکره با آمریکا و سه کشور اروپایی ناقض برجام و خاتمه همکاری‌های نظارتی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. این موضع نشان‌دهنده تمایل بخش تندرو مجلس به اتخاذ رویکردی تهاجمی و غیرقابل بازگشت در برابر فشار‌های بین‌المللی است، با این استدلال که تنها با چنین واکنشی می‌توان طرف مقابل را وادار به عقب‌نشینی کرد.
اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز با لحنی مشابه، بر اتخاذ «تصمیم قاطع» و «کوتاه نیامدن» تاکید کرد. او اقدام سه کشور اروپایی را عامل «تضعیف روند تعاملات و همکاری‌های ایران و آژانس» دانست. این دیدگاه، فعال‌سازی مکانیسم ماشه را نه یک اقدام قانونی، بلکه یک حرکت خصمانه تلقی می‌کند که باید با پاسخی متناسب رو‌به‌رو شود. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در سخنانی با اشاره به احتمال وقوع جنگ، بر لزوم «قوی شدن» ایران تاکید کرد و این آمادگی را لازمه دفاع دانست که این اظهارات در راستای آماده‌سازی افکار عمومی برای سناریو‌های سخت‌تر و تقویت روحیه مقاومت تفسیر می‌شود.
حمید رسایی، نماینده تندرو مجلس، پا را فراتر گذاشته و خواستار «اخراج سفرای کشور‌های اروپایی» شد. ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز با ابراز بدبینی نسبت به اروپایی‌ها، تمدید برجام را بی‌فایده دانست و گفت: «ایران باید آماده جنگ باشد.» این مواضع، بازتاب‌دهنده تمایلی ریشه‌دار در میان برخی جریان‌ها برای قطع ارتباط با غرب و اتخاذ سیاست‌های تهاجمی‌تر است، حتی اگر به افزایش تنش‌ها منجر شود. ایران از ۱۰ سال پیش از انقلاب اسلامی، به معاهده NPT پیوست و متعهد به استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای شد. هرچند ماده ۱۰ این معاهده حق خروج را در شرایط «به خطر افتادن منافع حیاتی» پیش‌بینی کرده است، اما خروج از آن می‌تواند به انزوای بیشتر و تحریم‌های گسترده‌تر کشور منجر شود و تبعات حقوقی و سیاسی عمیقی در پی خواهد داشت.
صدای دیپلماسی: آماده مذاکره‌ایم!
در مقابل رویکرد تند مجلس، مقامات دولتی و وزارت امور خارجه، لحنی متفاوت و دیپلماتیک را در پیش گرفته‌اند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه که حدود یک ماه پیش بر تداوم همکاری ایران با آژانس تاکید کرده بود، در نامه‌ای به کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، آمادگی تهران را برای ازسرگیری مذاکرات «منصفانه و متوازن» هسته‌ای اعلام کرد، مشروط بر اینکه طرف‌های غربی «حسن‌نیت و جدیت» نشان دهند. دولت همچنان به دنبال راه‌حل دیپلماتیک است و تلاش می‌کند در‌های گفت‌و‌گو را باز نگه دارد، که البته همراه با تعیین پیش‌شرط‌هایی برای جدیت طرف مقابل بوده است. ایران اعلام آمادگی برای مذاکره با آمریکا و آژانس را نیز داشته است که حتی به صورت غیرمستقیم و محدود به موضوع هسته‌ای، سیگنالی مهم از تمایل به کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حل است. در همین راستا اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه تصمیم اروپا را نه بر پایه ضرورت حقوقی، بلکه «نشان‌دهنده اطاعت‌شان از یادداشت ریاست‌جمهوری آمریکا» دانست و آمریکا را «بزرگ‌ترین خرابکار و ناقض برجام» خواند. این تحلیل، تلاش می‌کند تا مشروعیت اقدام اروپا را زیر سوال ببرد و مسئولیت اصلی را متوجه آمریکا کند و بیانگر آن است که راه تنش‌زدایی از واشنگتن می‌گذرد.
فعال‌سازی ماشه مشکل خاصی نیست!
درعین‌حال، میثم ظهوریان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس اثر واقعی مکانیسم ماشه بر اقتصاد ایران را «زیاد» ندانست و آن را بیشتر دارای «اثر روانی موقت» خواند. حمید قنبری، معاون وزیر خارجه در امور اقتصادی، نیز تلاش کرد تا فعال‌سازی مکانیسم ماشه را بی‌اثر جلوه دهد. او تاکید کرد که این سازوکار «چیزی به تحریم‌های موجود اضافه نمی‌کند» و «فروش نفت ایران با مکانیسم ماشه تحت‌تاثیر قرار نمی‌گیرد.» اگر چنین است چرا باید مذاکره با آمریکا رد شود و راه‌حل دیپلماتیک انتخاب نشود؟ مهدی طباطبایی، معاون رئیس‌جمهور در همین خصوص بر آمادگی جمهوری اسلامی برای مذاکره تاکید کرد، اما شرط آن را «عدم تهاجم به کشور در حین مذاکره» دانست. با این حال که مجموعه نظام مدتی است تصمیم به مذاکره با دولت‌های غربی گرفته است، اما این صدا‌های گوناگون که از مجلس و برخی افراد ذی‌نفوذ به گوش می‌رسد، تصمیم‌گیر واحد برای مقابله با اقدامات بین‌المللی علیه ایران را دچار چالش کرده است.
واکنش‌های جهانی
کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا یک روز پس از تصمیم تروئیکای اروپا مبنی بر فعال‌سازی اسنپ‌بک، گفت: «ما وارد مرحله‌ای ۳۰ روزه شده‌ایم و از این فرصت به شکلی حقیقی برای یافتن راه‌حل‌های دیپلماتیک استفاده می‌کنیم.» مقامات آمریکایی از جمله مارکو روبیو و تام باراک، از این تصمیم اروپا استقبال کرده و بر تداوم فشار حداکثری بر ایران تأکید کرده‌اند، به طوری که باراک حتی با لحنی تهدیدآمیز، حملات قبلی به تأسیسات هسته‌ای ایران را صرفاً پیش‌غذا خوانده است و این زمزمه‌ای برای جنگ دوباره است.
آیا ایران به سمت تقابل و خروج از NPT حرکت خواهد کرد یا با وجود فشار‌های داخلی و خارجی، مسیر دیپلماسی و مذاکره را برای عبور از این بحران سرنوشت‌ساز برخواهد گزید؟ پاسخ این پرسش در سی روز آینده مشخص خواهد شد
در مقابل، روسیه، چین و سازمان ملل متحد با این اقدام مخالفت کرده‌اند؛ میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان ملل، فعال‌سازی اسنپ‌بک را اشتباهی بزرگ و گامی غیرمسئولانه خوانده که شرایط را به بن‌بست کامل می‌کشاند، و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، از اروپا خواست تا به جای فعال کردن مکانیسم ماشه، با ایران مذاکره کند. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی در واکنش به اقدام سه کشور اروپایی در فعال‌سازی سازوکار اسنپ‌بک ادعا کرد که توافق تهران و آژانس درباره نحوه ازسرگیری بازرسی‌ها می‌تواند به جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها کمک کند. در جریان آخرین اقدامات بین‌الملل، روز گذشته شورای امنیت سازمان ملل نیز جلسه‌ای غیر علنی برگزار کرده است. این وضعیت، تلاش‌های بین‌المللی برای حل و فصل این پرونده که به چالشی جهانی تبدیل شده است را به تصویر می‌کشد.
با وجود تمایل دولت به رویکرد دیپلماتیک و مذاکره با غرب، وجود صدا‌های متناقض از نهاد‌هایی مانند مجلس و برخی مقامات که به تصمیمات قهری توصیه می‌کنند، چالش جدی برای اتخاذ یک سیاست خارجی یکپارچه و منسجم در برابر فشار‌های بین‌المللی ایجاد کرده است
دو راهی سرنوشت‌ساز
پرونده هسته‌ای ایران در آستانه یک مقطع حساس قرار دارد. تهران در برابر دو مسیر کاملا متفاوت قرار گرفته است: یا با سیاست‌های تند و اقدامات متقابل، راهی پرهزینه را انتخاب کند، یا با انعطاف و همکاری حساب‌شده، فرصت تازه‌ای برای دیپلماسی بیافریند. در همین راستا، تحلیلگران و مقامات سابق به بررسی فعال‌سازی مکانیسم ماشه پرداخته‌اند. علی اکبر صالحی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی هشدار داد که اقداماتی نظیر خروج از NPT می‌تواند دیپلماسی ایران را پیچیده‌تر کند. محمدجواد ظریف، وزیر اسبق امور خارجه، نیز در تحلیل خود تاکید کرد که آمریکا برجام را نقض کرده و ایران نباید بابت «پیامد‌های بدعهدی دیگران» سرزنش شود. این دفاع قاطعانه از مواضع ایران و نقد عملکرد طرف‌های مقابل، نشان‌دهنده تداوم خط فکری دیپلماتیک است که بر اساس آن، ایران قربانی بدعهدی‌ها شده است. همین بدعهدی‌ها باعث شد که طرح مقابله تمام عیار و عدم گفت‌و‌گو روی میز دیپلماسی ایران قرار گیرد و کشور را در دو راهی قرار دهد.
در مقابل این دیدگاه احمد بخشایش اردستانی، عضو کمیسیون امنیت ملی با اشاره به سه خواسته اروپا از ایران (آغاز گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا، همکاری مؤثر با آژانس، و شفاف‌سازی درباره سرنوشت بخشی از اورانیوم غنی‌شده)، خطای ایران را در این دانست که دستاورد‌های همکاری خود را «به‌عنوان امتیاز قابل فروش به اروپا عرضه نکرده» است. این دیدگاه نشان می‌دهد که حتی در میان نمایندگان مجلس، رویکردی واقع‌بینانه نسبت به دیپلماسی و لزوم بهره‌برداری از فرصت‌ها وجود دارد، اما اصلاحات در سیاست‌گذاری‌های خارجی ایران بیش از گذشته باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین این نوع نگاه می‌تواند مبنای توافق در سیاست داخلی باشد که شاید هزینه‌ها را برای ایران کاهش دهد.
با ارسال نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روند بازگشت قطعنامه‌های پیشین علیه ایران وارد فاز عملیاتی شده است. تا ۲۹ روز آینده، تهران باید تصمیمی بگیرد که نه تنها بر آینده پرونده هسته‌ای، بلکه بر جایگاه منطقه‌ای و جهانی کشور نیز تأثیرگذار خواهد بود. دوگانگی در رویکرد میان مجلس و دولت، چالش بزرگی را پیش روی تصمیم‌گیران قرار داده است. آیا ایران به سمت تقابل و خروج از NPT حرکت خواهد کرد یا با وجود فشار‌های داخلی و خارجی، مسیر دیپلماسی و مذاکره را برای عبور از این بحران سرنوشت‌ساز برخواهد گزید؟ پاسخ این پرسش در سی روز آینده مشخص خواهد شد.
