نرخ بلیط هواپیما از گذشته تاکنون (از دهه ۵۰ تا امروز)

سفر هوایی برای نسل ما، امری روزمره و دردسترس است. با چند کلیک قیمت‌ها را مقایسه می‌کنیم و به‌دنبال بهترین نرخ بلیط هواپیما می‌گردیم و در نهایت، صندلی خود را در آسمان رزرو می‌کنیم. آیا تا‌به‌حال از خود پرسیده‌ایک که این سادگی و قدرت انتخاب از کجا آمده است؟ زمانی بود که خودِ پرواز رویا و تجربه‌ای لوکس و دست‌نیافتنی بود که تنها در داستان‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایمان از آن می‌شنیدیم. داستان نرخ بلیط هواپیما از گذشته تا‌کنون در ایران، تنها روایتی اقتصادی از اعداد و ارقام نیست؛ بلکه داستان تحولات اجتماعی و جاه‌طلبی‌های ملی و تأثیر تاریخ بر زندگی روزمره ماست.

این سفر در زمان است؛ سفری که از دوران اوج و پروازهای بی‌توقف به نیویورک آغاز می‌شود و از دهه‌های پرالتهاب تغییر و تحول عبور می‌کند و به زمان حال می‌رسد؛ جایی که ما مسافران امروزی در میان انبوه گزینه‌ها به‌دنبال پیداکردن ارزانترین نرخ بلیط هواپیما هستیم. بیایید با هم این سفر را آغاز کنیم و ببینیم رویای پرواز برای ایرانیان در طول زمان، چه طعمی داشته است.

دوران طلایی؛ وقتی آسمان نزدیک بود (دهه ۱۳۵۰)

برای درک نقطه اوج صنعت هوانوردی ایران، باید به دهه ۱۳۵۰ بازگردیم. دورانی که «هما»، هواپیمایی ملی ایران، نه‌تنها در منطقه، بلکه در جهان نامی معتبر و قدرتمند بود. اوج این قدرت و اعتبار در پروازی افسانه‌ای متجلی شد که هنوزهم پس‌از نیم قرن، شنیدنش باعث شگفتی می‌شود.

پرواز مستقیم تهران نیویورک زمان شاه؛ رویایی که به واقعیت پیوست

در سال ۱۳۵۴، ایران ایر یکی از مسیرهای پروازی جسورانه و بلندپروازانه در تاریخ هوانوردی تجاری جهان را راه‌اندازی کرد: پرواز مستقیم تهران به نیویورک. این پرواز که با هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ انجام می‌شد، با طی مسافت ۹,۸۶۷ کیلومتری در مدت‌زمان ۱۲ ساعت و ۱۵ دقیقه، عنوان طولانی‌ترین پرواز بدون توقف تجاری در جهان را ازآنِ خود کرد.

بااین‌همه، شگفت‌انگیزتر از خود پرواز، قیمت آن بود. قیمت بلیط هواپیما در این مسیر رویایی، تنها ۱۰,۱۰۰ تومان بود. بله، درست خوانده‌اید! با مبلغی که امروز شاید نتوان با آن یک وعده غذا در رستوران معمولی تهیه کرد، می‌شد به‌صورت مستقیم از تهران به قلب آمریکا پرواز کرد. این پرواز نمادی از جایگاه ایران در آن دوران و نشان‌دهنده قدرتی بود که سفر به دورترین نقاط جهان را برای طبقه متوسط جامعه به امکانی واقعی تبدیل کرده بود.

پروازهای داخلی؛ سفر ارزان‌تر از همیشه

این ارزانی، تنها به پروازهای خارجی محدود نمی‌شد. در داخل کشور نیز، سفر هوایی به لطف یارانه‌های دولتی و مدیریت یکپارچه، گزینه‌ای کاملاً در دسترس بود. در سال ۱۳۵۵ و پس‌از اعمال تخفیف ۲۵ درصدی، لیست قیمت بلیط هواپیما برای پروازهای داخلی از این قرار بود:

• تهران به مشهد (رفت‌و‌برگشت): ۲۱۰ تومان
• تهران به زاهدان (رفت‌و‌برگشت): ۴۰۵ تومان

این اعداد امروز بیشتر شبیه به شوخی به نظر می‌رسند؛ اما واقعیت آن دوران بودند. این قیمت‌ها بدین‌معنا بود که کارمندان ساده می‌توانستند با بخش کوچکی از حقوق ماهانه خود، به‌راحتی برای سفر زیارتی یا تفریحی بلیط هواپیما تهیه کند.

نقطه عطف؛ اولین شوک قیمتی (دهه ۱۳۷۰)

پس‌از انقلاب و با آغاز جنگ تحمیلی، صنعت هوانوردی ایران وارد دوره جدیدی از محدودیت‌ها و مشکلات شد؛ اما اولین شوک بزرگ قیمتی که مسافران به‌طور ملموس آن را حس کردند، در دهه ۱۳۷۰ و مشخصاً تیر ۱۳۷۲ رخ داد.

در این سال، سازمان هواپیمایی کشوری نرخ‌ها را به‌طور ناگهانی و به‌صورت میانگین ۲/۵ برابر افزایش داد. این جهش قیمتی بسیاری را شگفت‌زده کرد. برای مثال، قیمت بلیط هواپیما در سال ۱۳۷۰ برای مسیر پرتردد تهران به مشهد که حدود ۱,۴۵۰ تومان بود، ناگهان به ۳,۷۳۰ تومان رسید؛ افزایشی ۱۵۷ درصدی! این اولین باری بود که سفر هوایی از گزینه‌ای در دسترس به‌تدریج به کالای لوکس‌تر تبدیل می‌شد و بسیاری از خانواده‌ها را به‌سمت گزینه‌های جایگزین مانند قطار و اتوبوس سوق داد.

دهه پرآشوب؛ نوسان‌های شدید در آسمان ایران (دهه ۱۳۹۰)

دهه ۱۳۹۰ را می‌توان دهه نوسان‌های شدید و پیش‌بینی‌نشدنی در بازار بلیط هواپیما نامید. در این دهه، عواملی مانند تشدید تحریم‌ها و نوسان‌های شدید نرخ ارز و آغاز فرایند آزادسازی نرخ‌گذاری، این بازار را به میدانی پرالتهاب تبدیل کرد.

جهش بزرگ در سال ۱۳۹۱

در سال ۱۳۹۱، شورای عالی هواپیمایی با تصویب افزایش ۶۵ درصدی، دومین شوک بزرگ را به مسافران وارد کرد. در این سال، قیمت بلیط هواپیما سال ۱۳۹۰ که برای مسیر تهران به کیش ۹۳,۴۰۰ تومان بود، به بیش از ۱۵۴,۰۰۰ تومان رسید. مسیر تهران به مشهد نیز از ۷۹,۰۰۰ تومان به ۱۳۰,۰۰۰ تومان افزایش یافت. این افزایش‌ها آغازگر دوره‌ای بود که در آن، قیمت‌ها دیگر ثبات گذشته را نداشتند.

قیمت‌های نجومی در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶

با ادامه روند آزادسازی نرخ‌ها، قیمت‌گذاری در ایام شلوغ سفر مانند نوروز از کنترل خارج شد. قیمت بلیط هواپیما سال ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ به اوج خود رسید. در نوروز ۱۳۹۶، قیمت بلیط هواپیما در سال ۱۳۹۶ برای مسیر تهران به کیش به عدد باورنکردنی ۳ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان رسید! مسیر تهران به مشهد نیز تا ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان فروخته می‌شد. این اعداد نجومی بدین‌معنا بود که هزینه سفر هوایی داخلی، از هزینه سفر خارجی کامل نیز بیشتر می‌شد.

کاهش‌های موقت و ناپایدار

در این دهه، شاهد کاهش‌های موقتی نیز بودیم. برای مثال، در شهریور ۱۳۹۸ قیمت‌ها به‌طور میانگین بین ۳ تا ۳۶ درصد کاهش یافت؛ اما این کاهش‌ها اغلب کوتاه‌مدت و ناشی از کاهش تقاضا در فصول کم‌سفر بود و نتوانست روند کلی افزایش قیمت را متوقف کند.

عصر جدید؛ از آزادسازی تا واقعیت‌های امروز (۱۴۰۴)

با ورود به دهه جدید و تکمیل فرایند آزادسازی نرخ‌گذاری، بازار بلیط هواپیما وارد مرحله جدیدی شد. در این مدل، قیمت‌ها دیگر به‌صورت دستوری تعیین نمی‌شوند و براساس عرضه‌و‌تقاضا و زمان سفر و سیاست‌های قیمت‌گذاری هر ایرلاین، به‌صورت شناور و لحظه‌ای تغییر می‌کنند.

این سیستم در تئوری می‌تواند به ایجاد رقابت و ارائه بهترین قیمت بلیط هواپیما منجر شود؛ اما در عمل و با توجه به شرایط اقتصادی کشور، به افزایش قیمت سرسام‌آور منجر شده است. امروز، در سال ۱۴۰۴، نرخ بلیط هواپیما از گذشته تاکنون به نقطه‌ای رسیده که با هیچ‌کدام از دوره‌های قبلی مقایسه‌کردنی نیست:

• تهران به مشهد: شروع قیمت از ۵,۱۰۰,۰۰۰ تومان
• تهران به کیش: شروع قیمت از ۱,۴۰۰,۰۰۰ تومان
• تهران به بندرعباس: شروع قیمت از ۷,۰۰۰,۰۰۰ تومان

مقایسه این اعداد با ۲۱۰ تومان بلیط رفت‌و‌برگشت مشهد در سال ۱۳۵۵، نشان‌دهنده افزایش بیش از ۲۰,۰۰۰ برابری است!

جمع بندی

داستان نرخ بلیط هواپیما از گذشته تاکنون داستان تبدیل رویایی در‌دسترس به مشکلی پیچیده است. آن روزها گذشته‌اند که با حقوق یک ماه می‌شد چند بار به نیویورک سفر کرد. امروزه، سفر هوایی دیگر تجربه‌ای ساده نیست؛ بلکه فرایند تصمیم‌گیری است که نیازمند تحقیق و مقایسه و زمان‌بندی دقیق است.

در این دنیای جدید، مسافر حرفه‌ای کسی است که ابزارهای درستی را برای مدیریت این پیچیدگی در اختیار دارد. پلتفرم‌های جدید فروش آنلاین مثل سفرمارکت، یوتراوز و مستر بلیط دقیقاً همین ابزارها هستند. آن‌ها به شما امکان می‌دهند تا در یک لحظه، قیمت تمام ایرلاین‌ها را مقایسه و از تقویم‌های قیمتی برای پیداکردن ارزان‌ترین روزها استفاده و در نهایت، بهترین نرخ بلیط هواپیما را برای سفر خود پیدا کنید. رویای پرواز هنوز زنده است؛ اما شکل آن تغییر کرده و امروزه در پیداکردن بهترین بهترین معامله متجلی می‌شود.