مصر از ترس اسراییل به ایران و ترکیه پناه آورد؟
روزنو :که از توسعه‌طلبی اسرائیل به هراس افتاده، برای تقویت جایگاه خود در خاورمیانه‌ای پرآشوب اقدام کرده و با دو قدرت منطقه‌ای غیرعرب — ایران، دشمن سرسخت اسرائیل، و ترکیه، متحد آمریکا و عضو ناتو — پیوند‌های نزدیک برقرار کرده است
به نظر می‌رسد بعید باشد که گسترش روابط مصر با ترکیه و ایران به یک پیمان نظامی سه‌کشوری بینجامد، با توجه به اختلافات دیرینه بین آنکارا و تهران و همچنین محدودیت‌هایی که قاهره در صورت جست‌وجوی یک اتحاد کامل با ایرانیان با آن روبهرو خواهد بود.
به گزارش روز نو با این حال، تلاش‌های مصر برای استوارسازی روابط دو جانبه با این دو کشور، خطری بالقوه برای اسرائیل در بر دارد که از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ به لبنان، سوریه، ایران، یمن و قطر یورش برده و با مصر و اردن تنش آفریده است.
در هفته‌های گذشته مصر رزمایش‌های مشترک با ترکیه در مدیترانه برنامه‌ریزی کرده و میان ایران و بازرسان هسته‌ای سازمان ملل پادرمیانی نموده است، اقدامی که می‌تواند به تهران یاری رساند از حملهٔ آیندهٔ اسرائیل و آمریکا دوری کند. همچنین گفته می‌شود مصر به تولید جداگانهٔ پهپاد با ترکیه و ایران علاقه دارد.
مایکل هانا، کارشناس خاورمیانه در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید: «من همهٔ وضعیت را دو جانبه می‌بینم تا نشانه‌ای از پدیداری محوری ساخته شده از مصر، ترکیه و ایران.»
او با اشاره به رزمایش‌های دریایی برنامه‌ریزی شده برای این ماه، افزود: «مصر و ترکیه به آشتی ژرف‌تری دست می‌یابند که برآیند ملموس دارد. گرفتن ایران به عنوان همراه به نظر اندیشهٔ خوبی برای مصر نمی‌رسد. ایران، پس از همه، یک رژیم دینی‌سالار است که همراهی با آن برای مصر دشوار است.».
اما دیگر تحلیل‌گران نگرش‌های دیگری دارند. اسماعیل نعمان تلچی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه ساکاریای ترکیه، گفت: «از نگاه تاریخی، ترکیه و ایران بر سر مسائل گوناگون منطقه‌ای تنش داشته‌اند، به‌ویژه دربارهٔ درگیری در سوریه.»
او گفت رویداد‌های پس از جنگ غزه «یک پویایی جدید منطقه‌ای پدید آورده که وادارمان می‌کند همهٔ سه کشور جایگاه و سیاست‌های خود را بازبینی کنند.»
افزود: «در رخداد یک جنگافزاری [با اسرائیل]، مصر به‌دشواری ترکیه و ایران را متحدین مطمئن منطقه‌ای خواهد دانست، با توجه به درک هم‌سان آنها از اسرائیل به عنوان یک تهدید همگانی.»
با این حال، منابع آگاه از کار‌های درونی روابط قاهره با ایران که بیشتر شیعه است نیز آگاهند که مصر که بیشتر سنی است با احتیاط گام برمی‌دارد چرا که می‌کوشد با ایران پیوند‌های نزدیک‌تر برقرار کند، و هشیار است که بیش‌از اندازه نزدیک شدن می‌تواند متحدین سنتی عرب را که به رژیم روحانی تهران بدگمان هستند، بترساند.
به گفته منابع، احتیاط مصر همچنین برانگیخته از سابقهٔ ایران در پشتیبانی از کنش‌های فرقه‌ای در کشور‌هایی مانند عراق، سوریه و لبنان و نیز دخالت در کار‌های داخلی کشور‌های عربی است.
با این همه، منابع می‌گویند مصر به دنبال همکاری جداگانه با ایران و ترکیه در تولید مشترک پهپاد‌ها است، قلمرویی که گمان می‌رود هر دو متحد بالقوه در آن پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند.
مصر سال‌ها با ایران و ترکیه دشواری‌های تندی داشت پیش از آن که روابط از حدود سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ گرم‌تر شود. اما این روند تنها پس از جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ شتاب گرفت.
روابط با ایران زمانی گسست که مصر به شاه سابق ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷، پناه داد. روابط با ترکیه زمانی تیره شد که محمد مرسی، رئیس‌جمهور اسلام‌گرای وقت مصر، در سال ۲۰۱۳ توسط ارتش برکنار شد.
با این حال، همان‌گونه که هانا توضیح داد، در حالی که شکاف مصر با ایران بیش از چهار دهه به درازا کشید، ناسازگاری آن با ترکیه تنها یک دهه ادامه یافت، که عادی‌سازی سریع روابط با تهران را دشوار می‌سازد. ترکیه، از سوی دیگر، کشوری بیشتر سنی است، مانند مصر، و هر دو با پیوند‌های اقتصادی و اجتماعی نزدیکی که تا پنج سده پیشینه دارد، به هم پیوسته‌اند
بر پایهٔ گفته‌های هانا و منابعی که با نشریهٔ «دی نشنال» گفت‌و‌گو کردند، ایران بیش از مصر مشتاق پرورش پیوند‌های نزدیک‌تر بوده، حسّی که به باور آنان ریشه در انزوای نسبی تهران پس از شکست برخی از نمایندگان منطقه‌ای‌اش مانند حزب‌الله لبنان به دست اسرائیل، و افتادن رژیم بشار اسد در سوریه که از سوی ایران پشتیبانی می‌شد، دارد.
در حالی که مصر و ترکیه در سال ۲۰۲۳ سفیر رد و بدل کردند، مصر و ایران هنوز چنین کاری نکرده‌اند، وضعیتی که منابع باور دارند بازتاب‌دهندهٔ دامنهٔ گستردهٔ مسائل حل‌نشده بین دو کشور است.
اما محمدعلی سیدهنایی از اندیشکدهٔ «ملل دیپلماسی» در تهران باور دارد که ایران ارادهٔ کافی برای ورق زدن صفحه با بازیگران عربی که با آنان اختلاف داشته، نشان داده است. او گفت: «ایران قصد بازبینیِ اختلافات و دشمنی‌های پیشین و مشکلاتی که با کشور‌های منطقه داشته را دارد.»
شاخص نیرومندی از «نیت خوب» ایران نسبت به منطقه، همان‌گونه که توضیح داد، این ماه زمانی پدیدار شد که ایران توافقی را که مصر واسطه‌گر آن بود امضا کرد تا بازرسی از پایگاه‌های هسته‌ای‌اش به‌وسیلهٔ کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سر گیرد. در تئوری، این توافق می‌تواند بهره‌گیری اسرائیل و آمریکا از دلیل برای حمله به پایگاه‌های هسته‌ای ایران را — همان‌گونه که در ژوئن انجام دادند — از بین ببرد.
اما اینها روز‌های دشواری برای مصر است، که دنباله‌روی نیرومند آن برای اتحاد، برانگیخته از چالش‌های گسترده‌ای است که در منطقه‌ای که به‌وسیلهٔ جنگ غزه و رفتار اسرائیل دگرگون شده، با آن روبهرو است. گذشته از جنگ غزه که در مرز خاوری مصر می‌تازد و هزاران فلسطینی را تهدید می‌کند تا در قلمروی آن پناه جویند، مصر از بخش‌بندی‌های به‌ظاهر حل‌ناشدنی سیاسی در لیبی، همسایهٔ باختری‌اش، که پی‌درپی به خشونت می‌گراید، به هراس افتاده است.
این کشور بسیار بیشتر از جنگ داخلی در سودان، همسایهٔ جنوبی‌اش، به وحشت افتاده است؛ درگیری دیگری که از زمان آغاز آن در آوریل ۲۰۲۳ بیش از یک میلیون پناهنده را به گریز به مصر واداشته است. مصر همچنین با اتیوپی بر سر ساخت سد بزرگ نیل، که قاهره باور دارد می‌تواند سهم آن از آب نیل را — که برای نزدیک به همهٔ نیاز‌های آب شیرین خود به آن وابسته است — تحت تأثیر قرار دهد، درگیری دارد.
روبهرو با این انبوه چالش‌ها، به گفتهٔ منابع، مصر تور خود را گسترده‌تر کرده و فراتر از جست‌و‌جو برای پیوند‌های نزدیک‌تر با ایران و ترکیه، برای جلوگیری از بهره‌گیری اسرائیل از توان نظامی خود و پشتیبانی به‌ظاهر بی‌مرز آمریکا برای شکل‌دهی دوباره به خاورمیانه به میل خود، گام برمی‌دارد. هفتهٔ گذشته، به گفتهٔ منابع، مصر از کشور‌های عرب هم‌پیمان خود دعوت کرد تا از برنامه‌ای که برای نخستین بار در سال ۲۰۱۵ مطرح کرد، برای ایجاد یک نیروی مشترک عرب به سبک ناتو، پشتیبانی کنند.
همچنین این کشور به دنبال نزدیک‌شدن به کشور‌های مسلمان سنی، از جمله پاکستانِ دارای سلاح هسته‌ای، برای ایجاد اتحاد‌هایی است که منابع نظامی را گرد هم آورده تا به عنوان بازدارنده‌ای برای اسرائیل عمل کنند. مصر همچنین به دنبال دستیابی به سلاح‌های پیشرفته از چین، مانند سامانه‌های پدافند هوایی و جنگنده‌های پنهان‌کار، است که آمریکا آن را از این کشور دریغ می‌کند.
با این حال، در حال حاضر، توانایی‌های نظامی ترکیبی مصر، ترکیه و ایران نیرویی است که باید با آن حساب کرد. این سه کشور ارتش‌های بزرگ و مجهزی دارند که — به‌ویژه در مورد ایران و ترکیه — از سوی صنایع نظامی گسترده و به‌سرعت در حال توسعه پشتیبانی می‌شوند. این سه کشور همچنین بر راه‌های آبی کلیدی — آبراه سوئز در مصر، تنگهٔ هرمز ایران و تنگه‌های بسفر و داردانل ترکیه — کنترل دارند و از جمعیت ترکیبی نزدیک به ۳۰۰ میلیون نفر، در مقایسه با ۱۰ میلیون جمعیت اسرائیل، برخوردارند
احمد داووداوغلو، نخست‌وزیر پیشین ترکیه، در گفت‌و‌گو با «نشنال» گفت که می‌تواند سود‌های ایجاد یک اتحاد منطقه‌ای توسط مصر، ترکیه و ایران را ببیند. او گفت: «من باور دارم این چیزی است که نیاز است. من می‌گویم که مثلث بزرگ در منطقه … ترکیه، ایران و مصر است، زیرا این سه کشور پیشینه‌ای درازدامن دیپلماتیک و سنت‌های دولتی دیرینه دارند؛ و توانایی بسیار بالاست — از نظر جمعیت، جغرافیا و غیره».
