«فوبیا» نسبت به شرق یا غرب خطرناک است

وزیر امور خارجه پیشین ایران درباره خطرات روسیه‌هراسی و روسیه‌پرستی گفت: در گذشته با روسیه اختلاف داشتیم، اما روسیه همسایه‌ای مهم است. هرگونه «فوبیا» نسبت به شرق یا غرب خطرناک است. «روسیه‌هراسی» همان‌قدر خطرناک‌ است که «غرب‌هراسی» و در مقابل، شیفتگی نسبت به هر دو هم خطرناک است. ما ایرانی هستیم- نه شرق‌گرا، نه غرب‌گرا- بلکه طرفدار ایران هستیم. باید روابط‌مان با همسایگان، آینده‌نگر باشد، نباید اسیر گذشته بمانیم.

محمدجواد ظریف، در سخنرانی اختتامیه چهارمین همایش بین‌المللی مطالعات ایران معاصر افزود: روشن است با وجود دشواری‌هایی که مردم در نتیجه‌ تجاوز توجیه‌ناپذیر اسرائیل، با حمایت ایالات متحده، متحمل شدند، ایران همچنان استوار ایستاده و اسراییل حتی با کمک آمریکا نتوانستند ایران را از پای درآورند.

وی در ادامه سخنانش با اشاره به امکان‌های متصور برای ایران و آمریکا، تاکید کرد: امکان‌های متصور برای آمریکا، آن است که این واقعیت را درک کنند که ایران نه تسلیم می‌شود، نه عقب‌نشینی می‌کند، و توانمندی هسته‌ای‌اش هم پابرجاست. آن‌ها باید این واقعیت را بپذیرند و با ایران وارد تعامل شوند تا این توان در مسیر صلح‌آمیز بماند.

بنیانگذار و رئیس هیات مدیره اندیشکده پایاب تصریح کرد: درسی که آمریکا و جهان باید از 12 روز تجاوز و مقاومت مقدس مردم ایران بیاموزند این است که ایران هرگز به زانو درنمی‌آید.

وی ادامه داد: ایران همچنان استوار ایستاده است. نه اسراییل و نه آمریکا نتوانستند در جنگ به اهداف نهایی خود دست یابند. اسراییل، که قدرت هسته‌ای غیرقانونی و نامشروعی است، نتوانست از تجاوز غیرقابل توجیه خود به نتیجه‌ای برسد درحالیکه ایران در میانه‌ی گفت‌وگوها و مذاکراتی با آمریکا بود، اسراییل، حتی با حمایت بزرگترین قدرت‌ نظامی و هسته‌ای جهان، نیز نتواست به اهدافش دست پیدا کند. در نهایت، این طرف مقابل بود که پیشنهاد آتش‌بس را مطرح کرد، نه ایران.

کشتن فرماندهان نظامی در خارج از میدان جنگ، جنایت جنگی است

ظریف گفت: آن‌ها که جنگ را آغاز کردند، نتوانستند به اهداف خود برسند. این نشان داد که ملت ایران بار دیگر توانست در برابر تجاوزی خارجی مقاومت کند. تاریخ ما پر است از نمونه‌های اشغال، تهاجم و حمله؛ اما هرگز در طول تاریخ، ایمان‌مان به کرامت و توان ملی‌مان را برای مقاومت در برابر این حملات از دست نداده‌ایم.

قدرت ما در فناوری و دانش است

وزیر خارجه پیشین در ادامه گفت:‌ دو نتیجه‌ی بسیار مهم و عینی از این حمله برای مهاجمان وجود دارد. نخست، اینکه توانمندی‌های هسته‌ای ایران مورد حمله قرار نگرفت. زیرا توانمندی واقعی ما در سانتریفیوژها یا مواد هسته‌ای نیست؛ بلکه در علم، فناوری و دانشی است که در ذهن دانشمندان ایرانی وجود دارد. آن‌ها سعی کردند بهترین دانشمندان ما را از میان بردارند، اما ما هنوز دانشمندان هسته‌ای بسیاری داریم. حتی اگر بتوانند تمام سانتریفیوژها را از بین ببرند، حتی اگرگِرَم به گِرَم‌ اورانیوم غنی‌شده را از میان بردارند، باز هم نمی‌توانند توان علمی ایران را که با تلاش خود به دست آورده و نهادینه کرده‌ایم، از بین ببرند.

به گفته وی، نتیجه‌ی دوم این است که این به نفع ایالات متحده خواهد بود که فکر کند چگونه می‌تواند با ایران به توافق برسد تا اطمینان حاصل کند علم و توانمندی هسته‌ای ایران در مسیری صلح‌آمیز باقی بماند. این گزینه‌ای بسیار منطقی‌تر و راهبردی‌تر است.

آمریکا باید توهم را کنار بگذارد 

تا تفاهم امکان‌پذیر کند

به گفته این استاد دانشگاه، اگر کسی گمان کند می‌تواند اراده‌ی ما را در هم بشکند- چه رسد به واداشتن ما به تسلیم کامل، همان‌گونه که برخی دچار چنین توهمی شده بودند- سخت در اشتباه است. اما آن‌ها می‌توانند با ایران به تفاهم برسند، برایاینکه این مسیر در چارچوبی صلح‌آمیز و شفاف ادامه یابد پس بیایید اینتوهم را کنار بگذارید.

ظریف ادامه داد: من جنگ‌طلب نیستم و از جنگ خوشحال نمی‌شوم، اما حقیقت این است که ایران تنها کشور در منطقه است که توانسته به اسراییل آسیب مستقیم وارد کند. در ایران، ۲۲ استان هرگز صدای گلوله نشنیدند، اما در اسراییل تقریباً هیچ‌کس از صدای موشک‌های ما در امان نبود. در ایران، در بسیاری مناطق،پناهگاه عمومی وجود ندارد که اگر مردم بخواهند هم بتوانند در آن‌ها پناه بگیرند، اما مردم اسراییل ساعت‌ها در پناهگاه ماندند. من خودم در تهران بودم؛ در خانه و دفترم ماندم.

باید از خرد جمعی برای اصلاح اشتباهات بهره بگیریم 

وزیر خارجه پیشین کشورمان، تصریح کرد: من نمی‌گویم فقط آمریکا اشتباه کرده است؛ ما نیز اشتباهاتی داشته‌ایم. اما آیا می‌توان آینده‌ای متفاوت داشت؟ آیا می‌توان از گذشته درس گرفت؟ من معتقدم باید از «هوش انسانی» استفاده کنیم، منظورم خرد انسانی است. امروز برخی از «هوش مصنوعی» با عنوان «هوش پیشرفته» یاد می‌کنند، اما هیچ چیز پیشرفته‌تر از ذهن انسان نیست. اینکه انسان‌ها چیزی غیرانسانی را «هوشمندتر» می‌نامند، واقعاً تأسف‌بار است.

ظریف گفت: ما باید از خرد جمعی خود بهره بگیریم تا اشتباهات گذشته را بشناسیم و از آن‌ها رها شویم، تا مجبور نباشیم بارها و بارها همان خطاها را تکرار کنیم. باید از «آینده‌ای پیش‌فرض بر پایه‌ی اشتباهات گذشته» به‌سوی «آینده‌ای خلق شده بر اساس امکانات و ظرفیت‌های واقعی» حرکت کنیم.

آمریکا درک کند که ایران نه تسلیم می‌شود، نه عقب‌نشینی می‌کند

بنیانگذار و رئیس هیات مدیره اندیشکده پایاب تصریح کرد: باید از پارادایم تهدید، به پارادایم امکانات گذر کنیم. جهان بر اساس ترس و تهدید رشد نمی‌کند. نه ملت ما، نه منطقه‌مان و نه جهان از الگوی تهدید سودی نخواهد برد. ظریف باید به سوی الگوی «امکان‌ها» حرکت کنیم. اگر بخواهیم درباره‌ امکان‌ها صحبت کنیم؛ باید بگویم امکان‌های متصور برای آمریکا، آن است که این واقعیت را درک کنند که ایران نه تسلیم می‌شود، نه عقب‌نشینی می‌کند، و توانمندی هسته‌ای‌اش هم پابرجاست. آن‌ها باید این واقعیت را بپذیرند و با ایران وارد تعامل شوند تا این توان در مسیر صلح‌آمیز بماند.

باید مردم خود را نه تهدید، 

بلکه «امکان» بدانیم

ظریف در ادامه یادآور شد:‌ اما برای ایران، امکان‌های ما از مردم‌مان آغاز می‌شود. باید مردم خود را نه تهدید، بلکه «امکان» بدانیم. در این صورت، شهروندان، اینترنت، زنان و نسل زد همه به چشم فرصت دیده خواهند شد، نه تهدید. زیرا همان‌طور که از رهبری تا فرماندهان نظامی اذعان کردند، آنچه اسراییل را شکست داد، مردم ایران بودند. موشک‌های ما بسیار مهم هستند اما این مردم بودند که توهم اسراییل را فرو ریختند. پس باید این امکان را تقویت کنیم. نخست باید آن را شناسایی کنیم تا بتوانیم آن را پرورش دهیم.

نباید همسایگان‌مان را تهدید بدانیم، هرچند گلایه‌های بسیاری داریم

وی گفت:‌من معتقدم منطقه‌ی ما، خود، بزرگ‌ترین امکان ماست. نباید همسایگان‌مان را تهدید بدانیم، هرچند گلایه‌های بسیاری داریم. همسایگان عرب ما در زمان جنگ، از صدام حسین حمایت کردند. اگر قرار باشد کسی شکایت داشته باشد، ما هستیم، نه آن‌ها. اما نباید اسیر گذشته بمانیم. باید روابط خوب با همه‌ی همسایگان برقرار کنیم.

در گذشته تاریخی با روسیه اختلافاتی داشتیم، اما روسیه همسایه‌ای مهم است. هرگونه «فوبیا» نسبت به شرق یا غرب خطرناک است. «روسیه‌هراسی» همان‌قدر خطرناک‌ است که «غرب‌هراسی» خطرناک است. و در مقابل، شیفتگی به هر دو هم خطرناک است. ما ایرانی هستیم- نه شرق‌گرا، نه غرب‌گرا- بلکه ایران‌گرا هستیم. باید روابط‌مان با همسایگان، آینده‌نگر باشد، نباید اسیر گذشته بمانیم. 

این دیپلمات پیشین تصریح کرد: ما نسبت به برخی رفتارهای منطقه‌ای گله داریم، اما این نباید مانع تلاش برای برقراری روابط کیفی با همسایگان شود. این روابط باید بر پایه‌ی اصول احترام متقابل، عدم مداخله، حفظ تمامیت ارضی و همکاری منطقه‌ای باشد.

ظریف یادآور شد: من و یکی از همکارانم ایده‌ای به نام مناره برای «شبکه‌ی همکاری هسته‌ای منطقه‌ای» مطرح کردیم. اخیرا مشابه همین ایده توسط «ارنست مونیز» ،وزیر انرژی پیشین آمریکا و استاد دانشگاه ام. آی. تی، در مجله فورین افیرز منتشر شد. بنابراین، اگر کسی مرا ایدئالیست بخواند، مونیز را نمی‌تواند ایدئالیست بداند. او خواستار رویکردی منطقه‌ای به فناوری هسته‌ای در غرب آسیا شده است.

من فکر می‌کنم باید درباره‌ ایجاد «انجمن گفت‌وگوی مسلمانان غرب آسیا» (مودت) بیندیشیم. ما باید دشمنی را به دوستی تبدیل کنیم. از دشمنی چیزی به‌دست نیاورده‌ایم، اما از دوستی می‌توانیم اندوخته‌های فراوان به‌دست آوریم. همان‌گونه که سهراب سپهری گفت: چشم‌ها را باید شست. جور دیگر باید دید.

باید با جهان تعامل کنیم

ظریف گفت: باید با جهان تعامل کنیم. اکنون به خودباوری رسیده‌ایم. پس از دویست و بیست سال تحقیر از سوی قدرت‌های خارجی، جمهوری اسلامی نشان داده که هرچند برایش هزینه داشته است، توانسته عزت خود را حفظ کند. من نمی‌خواهم این هزینه‌ها را توجیه کنم زیرا می‌توانست با هزینه‌های بسیار کم‌تری چه از نظر جان انسان‌ها و چه از نظر منابع مالی اتفاق بیفتد، ولی نباید در زندان گذشته بمانیم؛ زیرا هزینه‌های گذشته هیچگاه باز نمی‌گردد. باید از گذشته عبور کنیم تا پیشرفت کنیم. 

وزیر خارجه پیشین تصریح کرد: باید از این وضعیت نه به‌عنوان زندان، بلکه به‌عنوان سکویی برای گفت‌وگو و تعامل جامع با جامعه‌ی جهانی استفاده کنیم تا از خطای محاسباتی دوباره آنها در آینده جلوگیری شود. ما می‌دانیم که آمریکا دچار خطای محاسباتیشد، اما این خطا برای ما هم هزینه دارد. ما بهترین فرماندهان و دانشمندانمان را از دست دادیم. بنابراین، باید با اعتمادبه‌نفس و آگاهی از توان و حمایت مردم‌مان، از تکرار این خطاها پیشگیری کنیم. هیچ کس در هیچ مذاکره‌ای نمی‌تواند به ما چیزی را تحمیل و دیکته کند؛ همان‌طور که در گذشته نتوانستند، در آینده هم نخواهند توانست.

ایران هرگز به زانو درنمی‌آید

وی در ادامه با تأکید بر اینکه به‌جای اسارت در گذشته، باید به توان خود و پشتیبانی مردم‌مان تکیه کنیم تا با جامعه‌ی جهانی در تعامل باشیم، افزود: ما می‌دانیم نیت آن‌ها خیر نیست، اما می‌خواهیم از آسیب جلوگیری کنیم، هم از آسیب به خودمان و هم از آسیب به آن‌ها. آن‌ها نباید در توهمات خود زندانی بمانند.

به گفته وی، این درسی است که می‌توان از 12 روز تجاوز و مقاومت مقدس مردم ایران گرفت، درسی که آمریکا و جهان باید بیاموزند: ایران هرگز به زانو درنمی‌آید.