آمار‌های تکان دهنده از مصرف آب در ایران

رضا حاجی‌کریم - رئیس فدراسیون صنعت آب ایران ضمن اشاره به برداشت‌های نادرست از آمار مصرف آب در کشور، تأکید کرد: تکیه صرف بر عدد ۸۰ تا ۹۰ درصدی مصرف آب در بخش کشاورزی بدون توجه به تفاوت‌های اقلیمی و منطقه‌ای، باعث شکل‌گیری یک خلط مبحث جدی در فهم بحران آب ایران شده است.

به گزارش روز نو او با اشاره به موضوع فوق، خاطرنشان کرد: این آمار (۸۰ تا ۹۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی) در سال‌های نرمال از نظر بارش صحت دارد، اما دو نکته مهم باید مورد توجه قرار گیرد. اول اینکه در سال‌هایی مثل امسال که خشکسالی به شدت افزایش پیدا کرده، مصرف آب در بخش کشاورزی نیز به طور چشمگیری کاهش یافته است. هم اکنون در بسیاری از استان‌ها، دولت برای کشت اول و حتی کشت دوم محدودیت‌های شدیدی اعمال کرده و همین امر باعث افت محسوس مصرف آب در این بخش می‌شود.

حاجی‌کریم افزود: نکته دوم نیز تفاوت قابل توجه الگوی مصرف در کلان‌شهر‌ها است. برای نمونه در استان تهران حدود ۵۵ درصد از کل مصرف آب مربوط به بخش شرب است؛ بنابراین آن الگوی کشوری که می‌گوید عمده مصرف در کشاورزی است، در کلان‌شهر‌ها مصداق ندارد و باید به این نکات توجه کرد.

او در پاسخ به این سوال که از منظر سرانه، وضعیت دسترسی به آب در مناطق مختلف ایران چگونه است، اظهار کرد: تراکم جمعیت نقش تعیین‌کننده‌ای در سرانه دسترسی به آب شرب دارد. بر اساس شاخص‌های جهانی، سرانه زیر ۱۷۰۰ متر مکعب در سال نشانگر تنش آبی است. متوسط کشور ما اکنون حدود ۱۳۰۰ مترمکعب است، اما این عدد میانگین گمراه‌کننده‌ای است. اگر استان‌های شمالی و خوزستان را کنار بگذاریم، در مرکز کشور - جایی که حدود ۶۵ درصد جمعیت ایران زندگی می‌کنند - سرانه دسترسی به آب تجدیدپذیر زیر ۵۰۰ مترمکعب است.

حاجی کریم تصریح کرد: این وضعیت شامل تمام کلان شهر‌های مهم ایران مانند تهران، اصفهان، شیراز، کرج و قزوین می‌شود. در تهران اوضاع حتی وخیم‌تر است؛ سرانه آب قابل دسترس تنها ۳۳۵ متر مکعب به ازای هر نفر است. نکته بدتر اینکه تهران اصلا آب ندارد و به همین دلیل باید صرفه‌جویی قابل توجهی صورت بگیرد.

او با بیان اینکه تهران اساساً منبع آب مستقل ندارد، خاطرنشان کرد: تقریباً تمام آبی که امروز در تهران مصرف می‌شود از طریق سد‌های طالقان، لار، ماملو و کرج تأمین می‌شود، در حالی که این منابع متعلق به حوزه آبریز تهران نیستند. به عبارت دیگر، آب تهران حقابه‌ای غصبی است که از مناطق دیگر برای تأمین نیاز‌های پایتخت منتقل می‌شود و به اجبار این اتفاق صورت می‌گیرد. همین واقعیت نشان می‌دهد چرا شهروند تهرانی باید در مصرف آب مسئولانه‌تر، سخت‌گیرانه‌تر و با وسواس بیشتری رفتار کند.

رئیس فدراسیون صنعت آب ایران درباره استاندارد‌های جهانی برای مصرف آب نیز توضیح داد: در دنیا استاندارد‌های متعددی وجود دارد که می‌گویند نباید بیش از ۴۰ تا حداکثر ۵۰ درصد از ذخایر آب تجدیدپذیر مصرف شود. فلسفه این استاندارد هم همین است که طبیعت همواره دوره‌های پربارش و کم‌بارش را تجربه می‌کند و اگر سالی خشک فرا برسد، بتوانیم بدون بحران شدید از آن عبور کنیم. تمدن‌های انسانی در فلات ایران بیش از ۷ هزار سال است که با چنین شرایطی زیسته‌اند و با دوره‌های کم‌آب سازگار شده‌اند.

او افزود: متاسفانه اکنون به دلیل مصرف بی‌رویه، به نقطه‌ای رسیده‌ایم که اگر سال خشک اتفاق بیفتد، تازه به این فکر می‌کنیم که چه باید بکنیم؛ آیا باید شهر‌ها را تخلیه کنیم یا کشاورزی را تعطیل کنیم؟ خطا‌های سیاست‌گذاری آبی در ایران موضوعی نیست که مربوط به امروز و دیروز باشد. ریشه این موضوع به دهه ۱۳۳۰ و به‌طور مشخص از سال ۱۳۳۵ برمی‌گردد. متأسفانه هرچه جلوتر آمده‌ایم، دامنه این خطا‌ها گسترده‌تر شده است.

حاجی‌کریم با اشاره به دیرینه بودن بحران آب در کشور، خاطرنشان کرد: ما کشوری هستیم با حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب بارش سالانه و ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر. مطابق استاندارد‌های جهانی، می‌توانیم تنها ۴۰ تا ۵۰ درصد از این منابع را مصرف کنیم؛ یعنی حداکثر ۵۱ میلیارد مترمکعب در سال. تمام برنامه‌ریزی‌ها، سیاست‌گذاری‌ها و الگو‌های توسعه باید بر مبنای این عدد باشد که به آن «ظرفیت آبی» یا Water Capacity می‌گویند.

او درباره میزان مصرف آب در ایران به نسبت استانداردها، تاکید کرد: امروزه کل مصرف آب شرب کشور حدود ۹ میلیارد متر مکعب و مصرف صنعتی حدود ۳.۷ میلیارد متر مکعب است، مصرف آب کشاورزی نیز به حدود ۸۰ میلیارد متر مکعب رسیده است. به بیان ساده، ما باید مصرف آب کشاورزی را به نصف کاهش دهیم تا در محدوده ظرفیت واقعی کشور زندگی کنیم.