پوتین در آستانه دور ششم مذاکرات در راه تهران است؛
ورود یک میانجی «منافع‌جو» به عرصه مذاکره!
روزنو :نهال فرخی :ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه به زودی به تهران می‌آید. این خبری بود که صبح دیروز کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو اعلام کرد. سفری که با توجه به تحولات جاری و تماس اخیر پوتین و ترامپ، جالب توجه است.
برای درک بهتر این خبر شاید بتوان آن را این گونه نیز خواند که «در آستانه دور ششم مذاکرات ایران و آمریکا با موضوع برنامه هسته‌ای تهران، ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، به زودی به تهران سفر خواهد کرد».
به نظر میرسد که این سفر در بحبوحه تحولات راهبردی در روابط دوجانبه تهران و مسکو، و افزایش فشارهای دیپلماتیک غرب علیه ایران، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند پیام‌های معناداری برای طرف‌های مذاکره، به‌ویژه واشنگتن، به همراه داشته باشد. سفر پوتین به تهران در این مقطع حساس، می‌تواند تأثیرات مهمی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی نیز داشته باشد و نقش روسیه را در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی تقویت کند. همچنین، این سفر ممکن است به‌عنوان اهرمی برای ایران در مذاکرات هسته‌ای با آمریکا مورد استفاده قرار گیرد.
نقش روسیه در معادله مذاکرات هسته‌ای
روسیه در سال‌های اخیر یکی از بازیگران کلیدی در پرونده هسته‌ای ایران بوده و همواره تلاش کرده به‌عنوان واسطه میان تهران و غرب، به‌ویژه در چارچوب مذاکرات برجام، ایفای نقش کند و هرچند روسیه پس از حمله به اوکراین در موضعی تقابلی با غرب قرار گرفت، اما همچنان در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای امنیت سازمان ملل، حامی دیپلماتیک ایران بوده است.
در چنین شرایطی سفر پوتین به تهران، درست همزمان با تشدید فشارهای آژانس و اروپا بر ایران، و در آستانه مذاکرات حساس با آمریکا، شاید حامل پیامی راهبردی باشد و آن این که روسیه حاضر نیست اجازه دهد تهران در برابر واشنگتن تنها بماند، به‌ویژه اگر توافق جدیدی بدون حضور یا منافع مسکو شکل گیرد. از سوی دیگر، ایران نیز تلاش دارد با تکیه بر کارت روسیه و چین، دست خود را در مذاکرات با آمریکا پرتر نشان دهد.
همچنین باید توجه داشت که روسیه یکی از کشورهای عضو برجام، عضو دائم شورای امنیت و تاثیرگذار در پرونده هسته‌ای ایران محسوب می‌شود و در ماه‌های گذشته، جلسات مشترک میان ایران، روسیه و چین به صورت منظم برگزار شده که محوریت آن علاوه بر مسائل دو و چندجانبه، موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران نیز بوده است. ایران و روسیه دارای توافقنامه جامع راهبردی با یکدیگر نیز هستند.
اهداف چندلایه سفر پوتین به تهران
از سوی دیگر به نظر میرسد که سفر پوتین به تهران، بر پایه اطلاعات رسمی و گزارش‌های رسانه‌های داخلی روسیه و ایران، حامل اهداف اقتصادی، راهبردی و سیاسی متعددی است.
بدون تردید یکی از این موارد نیز تحکیم همکاری‌های اقتصادی و انرژی بین دو کشور است و چنان که طبق اظهارات کاظم جلالی، سفیر ایران در مسکو، روسیه تاکنون پنج میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در پروژه‌های گازی ایران را اجرایی کرده و سه میلیارد دلار دیگر نیز در حال تصویب نهایی است. بخشی از این سرمایه‌گذاری‌ها در راستای پروژه‌های شرکت گازپروم در ایران است که پیشتر تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۴۰ میلیارد دلار با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده بود.
از سوی دیگر به نظر میرسد در شرایطی که هر دو کشور تحت فشار مضاعف غرب و اروپا قرار گرفته‌اند شاید توسعه کریدور شمال- جنوب اکنون بیش از همیشه به صورت یک هدف مشترک برای آنان درآمده باشد. چنان چه روسیه به‌طور خاص بر توسعه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب تأکید دارد و حتی در این چارچوب، شرکت‌های روسی بخشی از زیرساخت راه‌آهن رشت- آستارا را تأمین مالی و اجرا می‌کنند. این پروژه نه تنها برای دور زدن تحریم‌های غرب مهم است، بلکه نقش ایران را در ترانزیت کالا میان آسیا و اروپا پررنگ‌تر خواهد کرد.
از سوی دیگر باید به یک موضوع مالی سیاسی مشترک بین طرفین نیز دقت و توجه ویژه داشت و آن مساله اهمیت حذف دلار برای هر دو این کشورها است. تعمیق همکاری‌های مالی خارج از دلار را باید از اهداف مشترک این دو کشور دانست. اکنون با توجه به فشار تحریم‌ها هم ایران و هم روسیه، هر دو به دنبال کنار گذاشتن دلار در مبادلات دوجانبه و استفاده از روبل و ریال هستند. راه‌اندازی نظام‌های مالی جایگزین مانند پیام‌رسان بانکی غیرسوئیفت (SPFS) و استفاده از کارت‌های بانکی روسی در ایران، می‌تواند از جمله موضوعات مطرح در دستور کار رییس‌جمهور روسیه در ایران باشد.
شاید اکنون پرسش اساسی این باشد که آیا ایران می‌تواند موازنه حساس میان شرق و غرب را حفظ کند یا ناگزیر به انتخاب قطعی اردوگاه شرق خواهد شد؟ اردوگاهی که تاکنون البته بارها به ایران نشان داده در صورت لزوم به طور کامل او را رها می‌کند
همزمانی یک سفر با دور ششم مذاکرات ایران - آمریکا
سفر پویتن به ایران اما اکنون در شرایطی رخ می‌دهد که دور ششم مذاکرات هسته‌ای بین ایران و آمریکا نیز بنا بر شنیده‌ها، قرار است در پایان این هفته در منطقه خاورمیانه برگزار شود و باز بر اساس گزارش‌های تایید نشده، استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ، رئیسجمهور آمریکا، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در این مذاکرات حضور خواهند داشت. یکی از محورهای اصلی این دور از مذاکرات، پیشنهاد ایجاد کنسرسیوم منطقه‌ای غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران است. تهران البته اعلام کرده که مادامی که این کنسرسیوم در داخل خاک ایران فعالیت کند، از چنین توافقی استقبال می‌کند. اما در صورت استقرار آن خارج از مرزهای کشور، آن را محکوم به شکست می‌داند.
در شرایطی که مذاکرات در آستانه دور ششم قرار دارد، افزایش فشارهای بین‌المللی بر ایران با محوریت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چشمگیر بوده است. آمریکا از تمام ابزارهای موجود، ازجمله اهرم اروپایی، برای تحت فشار قرار دادن ایران و گرفتن امتیاز پای میز مذاکره استفاده می‌کند و شاید یکی از این ابزارها برای رایزنی با ایران را اکنون بتوان روسیه و رئیس‌جمهورش ولادیمیر پوتین دانست.
اعلام آمادگی پوتین برای میانجیگری
این گمانه‌زنی‌ها نیز اکنون در حالی است که کرملین دیروز از اعلام آمادگی پوتین برای کمک به پیشبرد مذاکرات هسته‌ای ایران، در آخرین گفتگوی تلفنی او با دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده خبر داد.
چنان چه دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، روز پنج‌شنبه به خبرنگاران گفت:«ما مشترکات و روابط بسیار نزدیکی با ایران داریم و بر همین اساس رئیسجمهور پوتین اعلام کرد که آماده‌ایم با توجه به این روابط، برای تسهیل و کمک به مذاکرات جاری جهت حل پرونده هسته‌ای ایران کمک کنیم.»
به گزارش رویترز، ترامپ نیز گفت که پوتین پیشنهاد داد که نقش میانجیگری را در مذاکرات دوطرف ایفا کند تا «شاید بتواند به تسریع در دستیابی به نتیجه کمک کند.» رئیسجمهور ایالات متحده در این اظهارات خود، ادعاهای پیشینش درباره وقت‌کشی ایران و رو به پایان بودن زمان را تکرار کرد.
بازی پوتین در تهران چیست؟
در این بین باید یادآوری کرد که مسعود پزشکیان، رئیسجمهور ایران نیز در ماه‌های گذشته دو سفر به روسیه داشت که در سفر دوم، قرارداد همکاری راهبردی دو کشور به امضا رسید. بخشی از سفر پوتین به تهران در چارچوب افزایش همکاری میان جمهوری اسلامی و روسیه است. از سوی دیگر، در حال حاضر روسیه تنها کشور خارجی محسوب می‌شود که با ایران در حوزه هسته‌ای همکاری دارد.
با توجه به سطح این سفر، پوتین ملاقات‌های سطح بالایی در تهران خواهد داشت و احتمالاً پیشنهادها و نقطه‌نظر روسیه درباره مذاکرات هسته‌ای را مطرح کند. با توجه به این که در حال حاضر تهران به مسکو اعتماد بیشتری نسبت به قبل دارد، شاید نقش‌آفرینی روسیه در این روند یا در ابتکارات مطرح شده در مذاکرات به خصوص در مسئله غنی‌سازی، به پیشبرد این روند کمک کند. پوتین به عنوان پیشانی روسیه شناخته می‌شود و اگر قرار بر این باشد که روس‌ها به این روند کمک کنند، احتمالاً تماس‌های بیشتری میان سطوح بالای دستگاه دیپلماسی دو کشور برقرار شود.
روسیه یکی از کشورهای عضو برجام است و به گواه تحلیلگران، با توجه به تهدید اروپا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روند دیپلماتیک میان ایران و آمریکا باید بار دیگر به شکل مذاکرات 1+5 و حضور طرف‌های مختلف دربیاید تا قابلیت اجرا و تصویب در شورای امنیت را داشته باشد
خاطرات عهدشکنی روس‌ها و لزوم بازنگری در بازی این میانجی
در همین حال اما احتمال ورود روسیه و شخص پوتین به مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا با واکنش‌های منفی نیز روبرو شد. از زمان طرح این احتمال، برخی کاربران با یادآوری کارشکنی‌های روسیه در ادوار پیشین مذاکرات، همراهی آنان با کشورهای غربی در جریان صدور قطعنامه‌های تحریمی ذیل فصل هفت و وقت‌کشی در تکمیل رآکتور بوشهر، خواستار احتیاط در مشارکت دادن روس‌ها شدند.
همچنین در روزهای اخیر علی‌اکبر صالحی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی در گفتگوی ویژه خبری صداوسیما، علاوه بر کارشکنی‌های آمریکا، درباره نقض عهدهای چین و روسیه در برنامه هسته‌ای ایران نیز صحبت کرد که بخش‌هایی از آن بسیار در شبکه‌های اجتماعی دیده شد و البته مربوط به مقاطع مختلف زمانی است.
مساله این است که روسیه نیز یکی از کشورهای عضو برجام است و به گواه تحلیلگران، با توجه به تهدید اروپا مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه، روند دیپلماتیک میان ایران و آمریکا باید بار دیگر به شکل مذاکرات 1+5 و حضور طرف‌های مختلف دربیاید تا قابلیت اجرا و تصویب در شورای امنیت را داشته باشد. ایران در حال حاضر از پنج عضو دائم شورای امنیت، با چین و روسیه ارتباط خوبی دارد، با انگلیس و فرانسه ارتباطات تیره‌ای دارد و با آمریکا نیز در حالت تخاصم و تنش است.
اهرم‌سازی تهران و مسکو در برابر واشنگتن
همچنین تهران در این مقطع حساس با چالش‌های جدی در سیاست خارجی خود مواجه است: از یک سو، چشم‌انداز روشنی از احیای برجام در افق دیده نمی‌شود و از سوی دیگر، تحریم‌ها اقتصاد کشور را فرسوده کرده‌اند.
در این شرایط، سفر پوتین و تقویت محور تهران و مسکو می‌تواند راهی برای ایجاد اهرم فشار جدید در برابر ایالات متحده و متحدان اروپایی‌اش باشد. اما در عین حال، نزدیکی بیش از حد به مسکو و رئیسجمهور نه چندان قابل پیشبینیاش، پوتین می‌تواند هزینه‌های ژئوپلیتیکی برای ایران به‌ویژه در رابطه با کشورهای عربی، ترکیه و چین نیز به دنبال داشته باشد.
مساله و شاید پرسش اساسی اکنون این باشد که آیا ایران می‌تواند این موازنه حساس را میان شرق و غرب حفظ کند، یا ناگزیر به انتخاب قطعی در اردوگاه شرق خواهد شد؟ اردوگاه شرق تاکنون البته بارها به ایران نشان داده در صورت لزوم به طور کامل او را رها می‌کند. روش روس‌ها در برابر تحریم‌های ایران و خروج سریعشان از کشور بعد از اعمال تحریم‌های سال 2018 آمریکا و تلاش برای خرید نفت ارزان از ایران توسط چینی‌ها را باید از جمله همین فرصت‌طلبی‌های اردوگاه شرق دانست و با توجه به این تجربیات دست‌کم شاید لازم است ایران با دقت بیشتر در این زمین تازه بازی که روسیه می‌خواهد میانجی و داور آن باشد، وارد شود.
