آشنایی با زندگی و تحصیلات بهرام مشیری

 بهرام مشیری، نویسنده، نوازنده تار، پژوهشگر تاریخ و مجری و برنامه‌ساز تلویزیونی ایرانی، روز ۱۹ آبان ۱۴۰۴ درگذشت و خبر آن به سرعت در فضای رسانه‌ای و شبکه‌های اجتماعی بازتاب یافت. او سال‌ها با برنامه «سرزمین جاوید» در تلویزیون پارس در کنار علاقه‌مندان موسیقی و تاریخ حضور داشت و این برنامه از سال ۲۰۰۲ میلادی پخش شد. موضوعات برنامه گستره‌ای از مذهب، تاریخ، ادبیات، فلسفه، سیاست و مسائل روز را شامل می‌شد و مخاطبان را با مفاهیم فرهنگی و تاریخی آشنا می‌کرد. مشیری افزون‌بر تلویزیون، در رادیو‌های فارسی‌زبان آمریکا نیز به بیان دیدگاه‌های خود درباره تاریخ ایران و عوامل انحطاط گذشته و امروز کشور می‌پرداخت.

زندگی و تحصیلات بهرام مشیری

بهرام مشیری در دوم فروردین ۱۳۲۶ در خانواده‌ای فرهنگی به دنیا آمد. پدرش، عزت‌الله مشیری، اهل روستای دُر در شهرستان گلپایگان بود و مادرش، بی‌بی گوهرتاج، از ایل بختیاری و دختر میرزا حسین خان انتظام‌الملک بود. خانواده او از همان ابتدا ارزش تحصیل و آشنایی با فرهنگ و تاریخ را به فرزندانشان آموزش می‌دادند، چیزی که تاثیر زیادی بر مسیر زندگی مشیری گذاشت.

پس از دریافت دیپلم در گلپایگان، مشیری وارد شهربانی شد و در دوران پهلوی دوم، بخشی از زندگی حرفه‌ای خود را در این نهاد گذراند. با وجود خدمت در شهربانی، علاقه او به پژوهش و علم همیشه برجسته بود و هم‌زمان با انجام وظایف اداری، به مطالعه و تحقیق در زمینه‌های مختلف می‌پرداخت.

در سال ۱۹۷۴ میلادی، مشیری به آمریکا مهاجرت کرد تا تحصیلات خود را در سطح بالاتر ادامه دهد. او توانست مدرک فوق لیسانس خود را در رشته علم مواد و مهندسی شیمی از دانشگاه کاتولیک آمریکا دریافت کند. این دوران، علاوه‌بر تحصیل، فرصت آشنایی با فرهنگ و جامعه‌ای متفاوت را برای او فراهم کرد و دیدگاه‌های او نسبت به تاریخ، جامعه و مسائل فرهنگی بیش‌تر شکل گرفت. تجربیات مشیری در این سال‌ها، نه تنها او را به پژوهشگر ماهری تبدیل کرد، بلکه به مرور زمان پایه‌ای برای فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای او فراهم آورد که بعدها در برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی‌اش تجلی پیدا کرد.

فعالیت‌های فرهنگی و دیدگاه‌های بهرام مشیری

بهرام مشیری در طول دهه‌ها فعالیت پژوهشی و فرهنگی، همواره کوشش داشت تا فرهنگ خرافه و استبداد را نقد کند و بر آزادی‌خواهی و خردگرایی تمرکز داشته باشد. نگاه او به تاریخ و جامعه ایران، تلفیقی از دقت پژوهشی و توجه به مسائل فرهنگی بود و همین رویکرد، برنامه‌های او را از سایر برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی متمایز می‌کرد. این برنامه‌ها هنوز از طریق رادیو، تلویزیون و اینترنت در دسترس مخاطبان قرار دارد و موضوعات گسترده‌ای را شامل می‌شود؛ از تاریخ اسلام، تشیع و تسنن گرفته تا سیاست، مسائل اجتماعی و روز ایران و جهان، ادیان و مذاهب، شعر، هنر، فلسفه، علوم تجربی و موسیقی سنتی به‌ویژه تکنوازی تار.

مشیری در این برنامه‌ها با به‌کارگیری طنز و نقد، به بررسی اسلام و باورهای مذهبی می‌پرداخت و دیدگاه‌های خود را با استناد به متون کلاسیک اسلامی مانند تاریخ طبری و مغازی ارائه می‌داد. او براین باور بود که نقدهایش روشنگریست و هدف آن روشنی بخشیدن به تاریخ و جامعه، نه توهین به اعتقادات مردم.

دیدگاه‌ها و نقدهای مشیری در برنامه‌هایش، مخاطبان را روبه‌رو با پرسش‌هایی جدی درباره تاریخ، سیاست و دین قرار می‌داد و همین نگاه انتقادی و پژوهشی سبب شد او چهره‌ای متمایز در فضای رسانه‌ای و فرهنگی ایران شود. توانایی او در ترکیب دانش تاریخی با تحلیل اجتماعی و هنری، به برنامه‌هایش ژرفا و ارزش ویژه‌ای می‌داد و مخاطب را به فکر وادار می‌کرد.

مواضع سیاسی بهرام مشیری

مشیری همواره منتقد حکومت پهلوی و فضای سانسور و اختناق آن دوره بود و کودتای ۲۸ مرداد را نقطه‌ای تاریک در مسیر آزادی ایران می‌دانست. او باور داشت این کودتا نه تنها مسیر پیشرفت سیاسی کشور را منحرف کرد، بلکه اعتماد عمومی مردم به نظام‌های مدنی و عدالت را نیز خدشه‌دار ساخت. نگاه او به تاریخ ایران همواره با تحلیل انتقادی همراه بود و انقلاب مشروطه را به عنوان نقطه عطفی در پیشرفت کشور بر پایه آزادی و مشارکت مردم می‌دانست.

مشیری در تحلیل‌های خود همواره بر میراث محمد مصدق تاکید داشت و او را نمادی از آزادی‌خواهی و تلاش برای عدالت اجتماعی معرفی می‌کرد. با این حال، هیچگاه خود را وابسته به گروه یا سازمان خاصی معرفی نمی‌کرد و تلاش می‌کرد دیدگاه‌هایش مستقل و بر پایه پژوهش و تحلیل شخصی باقی بماند. این استقلال فکری باعث شد نقدهای او، چه نسبت به گذشته و چه نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی امروز، از دید بسیاری معتبر و قابل تامل باشد.

دیدگاه‌های مشیری درباره تاریخ معاصر ایران، نقد حکومت‌های پیشین و تحلیل کودتا و انقلاب، همواره مخاطبان را به تأمل درباره مسیر پیشرفت و آزادی در کشور وادار می‌کرد.

شاهنامه و ادبیات از نگاه بهرام مشیری

خوانش شاهنامه یکی از بخش‌های برجسته و مهم برنامه‌های بهرام مشیری بود و او به آن اهمیت ویژه‌ای می‌داد. مشیری کوشش می‌کرد این اثر ارزشمند ادبی را با زبانی ساده و قابل فهم برای مخاطبان شرح دهد تا هر فرد، فارغ از سطح تحصیلات یا آشنایی با ادبیات کلاسیک، بتواند از محتوا بهره ببرد. در خلال این خوانش، او به تحلیل ریشه‌های تاریخی داستان‌ها می‌پرداخت و نکات نهفته در متن را روشن می‌کرد، به گونه‌ای که مخاطب همزمان با لذت بردن از داستان، با فرهنگ و تاریخ ایران نیز آشنا می‌شد.

مشیری فردوسی را از برجسته‌ترین حافظان زبان و ادب فارسی می‌دانست و همواره ارزش آثار او را در حفظ و انتقال هویت فرهنگی ایران برجسته می‌کرد. او باور داشت شاهنامه نه تنها یک اثر ادبی است، بلکه سندی تاریخی و فرهنگی است که با خوانش دقیق آن می‌توان به درک عمیق‌تری از فرهنگ، سنت‌ها و رفتارهای اجتماعی ایرانیان در دوره‌های مختلف دست یافت. مشیری در تحلیل خود، به روابط میان اسطوره و تاریخ، و پیام‌های اخلاقی و اجتماعی شاهنامه توجه ویژه داشت و مخاطبان را تشویق می‌کرد تا این آثار را با نگاه انتقادی و هم‌زمان تحسین‌آمیز مطالعه کنند.

حادثه سوءقصد به بهرام مشیری

بهرام مشیری در یکی از برنامه‌های خود درباره سوءقصدی که به جان او شد، سخن گفت و جزئیات آن را با مخاطبان در میان گذاشت. او اعلام کرد که جانش در معرض خطر قرار گرفت. مشیری توضیح داد که پس از این حادثه، تحت حمایت اف‌بی‌آی و سازمان‌های وابسته به دولت آمریکا قرار گرفت تا امنیت و سلامت او تضمین شود.

آثار مکتوب بهرام مشیری

کتاب تازه بهرام مشیری با عنوان «نقدی بر چاپ‌های انتقادی شاهنامه و تصحیحی جدید از داستان رستم و سهراب» منتشر شد و توجه علاقه‌مندان به ادبیات و پژوهش‌های تاریخی را جلب کرد. این اثر به بررسی و نقد چاپ‌های مختلف شاهنامه، از جمله چاپ ماکان، مول، مسکو و چاپ جلال خالقی مطلق می‌پردازد و مشیری در آن کوشش کرده است تا اشتباهات و نقص‌های چاپ‌های پیشین را مشخص کند و نسخه‌ای دقیق و قابل استناد ارائه دهد.

علاوه‌بر این، مشیری در کتاب دیگری با عنوان «از آتن تا هیروشیما» به موضوع فیزیک اتمی و پیامدهای فاجعه‌های هیروشیما و ناکازاکی توجه کرده و تلاش کرده است ابعاد علمی و انسانی این رویدادهای تاریخی را تحلیل کند. 

درگذشت بهرام مشیری

بهرام مشیری، یک‌شنبه ۹ نوامبر ۲۰۲۵ به وقت کالیفرنیا در بیمارستان هوگ ارواین واقع در کالیفرنیا بر اثر خونریزی مغزی چشم از جهان فروبست.