برجام در دست‌انداز احیا

روز نو :تحولات پیرامون برجام همچنان ادامه دارد و در تازه‌ترین اتفاق رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران می‌آید تا با مقامات کشورمان دیدار و گفت و گو کند. این سفر در شرایطی شکل می‌گیرد که نشست شورای حکام طی چند روز آینده در وین برگزار خواهد شد و گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که اعضا و به ویژه غربی‌ها با استناد به گزارش آخر گروسی درصدد تقابل با ایران و احیانا صدور قطعنامه هستند. این در حالی است که خود می‌دانند اگر چنین عملی صورت بگیرد احیای برجام پیچیده‌تر از گذشته شده و ایران نیز ساکت نخواهد نشست. اخیرا میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی گفته اگر یک قطعنامه پیشنهادی درخصوص ایران در جلسه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر شود روسیه علیه آن رای خواهد داد. هیچ نیازی به قطعنامه‌ نیست چون نه‌تنها بی‌معنی بلکه شدیدا زیان‌بار است. بهتر است بر روی دیپلماسی حساب باز کنیم.» باید دید سفر گروسی به تهران چه پیامی برای تهران خواهد داشت و مسائل چگونه رقم خواهد خورد.

چالش‌های احیای برجام

بسیاری بر این باورند که با توجه به روندهای موجود در صحن جامعه بین‌الملل و نوع نگرش طرفین برجام به این توافق و مشخصا نوع مواجهه ایران و آژانس احیای برجام کاری پیچیده و دشوار می‌‌نماید. آن هم در شرایطی که هنوز ابهاماتی در خصوص دور هفتم مذاکرات در وین باقی است و معلوم نیست که طرفین در این دور از مذاکرات هم به نتیجه‌ای خواهند رسید یا خیر. این در حالی است که به نظر می‌رسد با وجود برخی تعارفات دیپلماتیک و اظهارات صرفا سیاسی در خصوص پایبندی به توافق هسته‌ای و ادامه آن تروئیکای اروپایی و آمریکایی‌ها تمایل چندانی به احیا و ادامه این توافق داشته باشند. نگاهی به اظهارات اخیر برخی از سردمداران اروپایی و آمریکایی این گفته را تایید می‌کند که آنها با توجه به تغییر دولت در ایران و پیشرفت‌های کشورمان چندان مایل به ادامه کار نیستند. چنانکه اخیرا آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا در کنفرانس خبری مشترکی با هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان هشدار داده که «آمریکا دارد به نقطه‌ای نزدیک‌تر می‌شود که از خیر برجام بگذرد. وی گفته داریم به نقطه‌ای نزدیک‌تر می‌شویم که بازگشت به برجام منافعی که بر سر آن توافق شده بود را مهیا نمی‌کند.» همین اظهارنظرها نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها با توجه به شرایط امروز برجام در سپتامبر 2021 چندان به احیای توافقی که در سال 2015 با ایران و سایر طرفین منعقد کردند خوشبین نباشند. شاید بتوان شرایط را اینگونه تشریح کرد که آمریکایی‌ها می‌خواهند ایران مثل سابق بدون هیچ پیش شرطی به وین برود و آنجا تحت شرایط مذاکرات شرط و شروط طرفین گذاشته شود. گویی اینکه آمریکایی‌ها نمی‌دانند که آنها از برجام خارج شده‌اند و بابت این خروج باید توضیح داده و حتی خسارت بدهند و اگر هم ایران در عین حالی که به همه تعهدات خود بدون هیچ کم و کاستی عمل کرده در موضع متقابل گام‌‌هایی را از جهت عقب نشینی از تعهدات برداشته حق قانونی بوده که در چارچوب برجام به آن عمل شده در عین تعجب خواستار بازگشت ایران به این توافق و عمل به تعهدات عقب نشینی کرده هستند. جالب اینکه آمریکایی‌ها در بیرون از توافق نیز درصدد فشار آوردن و تاثیر گذاشتن بر طرفین برجام در راستای مذاکرات هستند. البته مقامات و مسئولان کشورمان بارها بر این نکته تاکید کرده‌اند که مذاکرات در دستور کار قرار خواهد گرفت اما عجله‌ای برای این کار نداریم. رئیس جمهور نیز چندی پیش گفته بود که برای حصول نتیجه مذاکره می‌کنیم نه مذاکره برای مذاکره. این در حالی است که تحرکات غربی‌ها نیز همچنان ادامه دارد و در همین راستا رابرت مالی نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران با انتشار پیامی در حساب کاربری رسمی خود در توئیتر دیدارهای خود در اروپا درباره برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را سازنده خواند و نوشت، یکسری جلسات سازنده را با همکاران‌مان از اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی در خصوص آینده مذاکرات برجام و اهمیت بازگشت سریع به پایبندی متقابل به پایان رساندیم. هرچند شاید عجله طرفین دیگر برای تسریع در مذاکرات ترس آنها از اتخاذ رویکرد دیگری از سوی تهران است که شاید زمین تعریف شده بازی برای برجام را به هم بزند. آنچه مسلم است اصل مذاکره امری پسندیده و مطلوب است و تسریع در آن اگر با حفظ منافع ملی و در راستای احقاق حقوق ملت باشد قابل توجیه است. اما اگر طرفین برجام بخواهند تسریع در مذاکرات را به دستاویزی برای تحمیل برخی خواسته‌های دیگر خود کنند بهتر است که در موعد مقرر این مهم صورت پذیرد.

اختلافات زیر سایــه نشـــست شورای حکام

برخی از تحلیلگران داخلی، بین‌المللی و حتی طرفین حاضر در برجام همه بر این عقیده‌اند که خروج آمریکا از برجام شرایط را برای همه سخت و پیچیده کرد و خود توافق را نیز تحت الشعاع قرار داد. به اذعان خود آژانس ایران به تمامی تعهدات خود ذیل برجام عمل کرده است. اما گزارش اخیر رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در آن مدعی شده «فعالیت‌های آژانس در ایران به طور جدی تضعیف شده است. من به طور فزاینده‌ای نگران هستم که مسائل مربوط به سایت‌های اعلام نشده، حل نشده باقی بماند و ایران باید آنها را هرچه سریعتر حل کند.» باعث شده تا چالش‌‌هایی میان ایران و آژانس به وجود بیاید. چنانکه کاظم غریب‌آبادی سفیر کشورمان در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در واکنش به گزارش گروسی به این سازمان توصیه کرده استقلال، بی‌طرفی و حرفه‌ای گری خود را حفظ کند و گفته:‌«هیچ‌کس نمی‌تواند خواستار توقف فعالیت‌های هسته‌ای ایران شود.» تمامی این مسائل در شرایطی رخ می‌دهد که قرار است نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه جاری میلادی برگزار شود و از هم اکنون گمانه‌زنی غربی‌ها بر این است که به جهت گزارش‌محرمانه اخیر رافائل گروسی احتمالا قطعنامه‌ای علیه ایران در این نشست صادر شود. در همین جهت هم طبق گفته‌ها قرار بود غربی‌ها روز جمعه علیه ایران بیانیه‌ای صادر کنند که چنین اتفاقی نیفتاد. با این حال به نظر می‌رسد آنطور که در برخی رسانه‌ها هم آمده چالش‌های پیش آمده میان ایران و آژانس در چند مورد باشد. نخست توقف اجرای پروتکل الحاقی که طی آن آژانس تنها امکان دسترسی به مراکز تعیین شده توسط ایران را برای بازرسی دارد. دومین موضوع بحث بازدید بازرسان آژانس از تاسیساتی در ایران است که ادعا می‌شود در آن فعالیت‌های مشکوک هسته‌ای صورت گرفته است که ایران اجازه بازرسی از این تاسیسات را نمی‌دهد. موضوع سوم نیز بحث سانتریفیوژ‌های پیشرفته است که می‌تواند میزان غنی‌سازی اورانیوم را تا چندین برابر افزایش داده و مدت زمان توان ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای را کاهش دهد و همین مساله موجبات نگرانی اروپایی‌ها را فراهم آورده و در این جهت ابراز نگرانی می‌کنند. از طرفی از آنجایی که نشست شورای حکام در پیش است به نظر می‌رسد که غربی‌ها برنامه‌هایی برای این نشست در جهت فشارهای سیاسی وارده و قطعنامه احتمالی داشته باشند. این در حالی است که رئیس جمهور نسبت به این موضوع هشدار داده و گفته که نمی‌توان در صورت صدور قطعنامه، انتظار رفتاری سازنده را از ایران داشت. این در حالی است که در فاصله چند روز تا برگزاری نشست شورای حکام رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی امروز یکشنبه به منظور دیدار و گفت وگو با مقامات ایرانی به تهران سفر خواهد کرد. گفته می‌شود گروسی به دنبال از سرگیری بازرسی‌های آژانس از ایران است و ایران تاکنون به این درخواست آژانس بین المللی انرژی اتمی پاسخ منفی داده است. باید دید تحولات پیرامون توافق هسته‌ای ایران طی روزهای آتی چگونه پیش خواهد رفت.