مذاکره همچنان تنها راه نجات است!

محتوای مذاکره احتمالی ایران با امریکا حول محور چه موضوع یا موضوعاتی خواهد بود؟ شاید برای شما هم عجیب باشد که بدانید برای یک چنین پرسش ساده‌ای که در هر نقطه‌ای از جهان با یک پاسخ روشن مواجه می‌شود، در ایران روایت‌ها و پاسخ‌های متفاوتی وجود دارد.

به گزارش روز نو هر کدام از گروه‌های سیاسی تلاش می‌کنند از ظن خود به این پرسش پاسخ دهند. برخی رادیکال‌های دست راستی می‌گویند، امریکا طی نامه‌نگاری‌های مستمر! ۲۰ شرط اساسی را برای مذاکره با ایران مطرح کرده است که در بطن آنها موضوعاتی، چون پایان دادن به فعالیت‌های موشکی، جمع‌آوری دانش هسته‌ای، عدم ارتباط با محور مقاومت در منطقه، پیوستن به طرح ابراهیم و... قرار دارد. سید محمود نبویان از چهره‌های نزدیک به جبهه پایداری یکی از همین چهره‌هاست که اخیرا در گفت‌و‌گو با یکی از خبرگزاری‌های اصولگرا از دریافت نامه‌ای خبر داده که از سوی امریکایی‌ها به ایران ارسال شده و در آن ۲۰ درخواست عجیب برای مذاکره با ایران مطرح شده است! سایر چهره‌های سیاسی نیز هر کدام از زاویه‌ای خاص به این بحث ورود کرده و از شروط ۴ گانه‌ای خبر می‌دهند که امریکا برای آغاز مذاکرات با ایران مطرح کرده است.

سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران در واکنش به یک چنین گمانه‌زنی‌هایی می‌گوید که در تبادل پیام با امریکا، موضوع دیگری جز هسته‌ای مورد بحث قرار نگرفته است. عراقچی در پاسخ به سوالی در خصوص شروط چهارگانه ایالات متحده برای مذاکره با ایران نیز یادآور می‌شود: «شرط‌هایی که در برخی رسانه‌ها مطرح شده و ادعا می‌شود که از سوی طرف مقابل تعیین شده، هیچ‌کدام به‌طور رسمی به ما اعلام نشده است.

در ماه‌های اخیر، گفت‌و‌گو‌های ما با امریکایی‌ها صرفا در خصوص موضوع هسته‌ای بوده و نه گزاره دیگری.»، اما این برای نخستین‌بار نیست که یک چنین مباحثی از سوی طیف‌های تندرو به عنوان پیش‌شرط مذاکرات مطرح می‌شود، پیش از این یکی از نمایندگان مجلس که این روز‌ها هم حضور پر رنگی در رسانه‌های اصولگرا و صدا و سیما دارد، ادعا کرده بود، ظریف در برجام تعهد داده که زمینه دستگیری و تحویل ده‌ها فرمانده سپاه از جمله سردار سلیمانی به امریکا را فراهم سازد! دیروز عراقچی، اما ابعاد تازه‌ای از واقعیت‌هایی که دولت چهاردهم در هر نوع بحث مذاکراتی از جمله مذاکره با امریکا دنبال می‌کند را نمایان کرد.

عراقچی ضمن اشاره به این واقعیت که امریکایی‌ها به‌طور رسمی هرگز درخواستی به جز مذاکره بر سر موضوعات هسته‌ای نداشته‌اند، از رویکرد‌های جدید ایران در دیپلماسی با اروپا و امریکا نیز پرده‌برداری کرد. یکی از مواردی که وزیر امور خارجه به آن اشاره کرد، «کم‌رنگ شدن نقش اروپاییان در مذاکرات» است. وزیر امور خارجه گفت: «سه کشور اروپایی گمان می‌کردند اهرم فشار تازه‌ای (اسنپ بک) در دست دارند و با تهدید به اجرای آن می‌توانند ایران را تحت فشار بگذارند. اما حالا که آن را به‌کار گرفته‌اند، نتیجه را دیده‌اند؛ هیچ مشکلی حل نگردید؛ تنها دستاوردشان تضعیف مسیر دیپلماسی بود.» او همچنین تاکید کرد «توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد.» چرا که به زعم عراقچی «فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده است.» وزیر خارجه ایران یادآور شد: «ایران برای دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی منصفانه و متعادل تلاش کرده» و همچنان نیز تلاش می‌کند.

پنجره دیپلماسی باز است

سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه پس از سخنرانی در جمع سفرا، کارداران و روسای نمایندگی‌های خارجی و بین‌المللی مقیم تهران، با حضور در جمع خبرنگاران در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه شما همزمان که از کاهش نقش اروپا در پرونده هسته‌ای سخن گفتید، بار‌ها تاکید کردید که پنجره دیپلماسی بسته نیست، همکاری ایران و تروییکای اروپایی در ادامه مسیر چگونه خواهد بود، گفت: فکر می‌کنم امروز دیگر به یک تجربه ثابت و اثبات‌شده رسیده‌ایم که هیچ راه‌حلی جز راه‌حل دیپلماتیک و مذاکره‌شده برای برنامه هسته‌ای ایران وجود ندارد. این واقعیت در سال‌های اخیر بار‌ها آزموده و تایید شده است. بار‌ها ایران را به حمله نظامی تهدید کردند و حتی در مقاطعی آن را امتحان کردند، اما دیدند که مساله ایران با اقدام نظامی حل‌شدنی نیست. سه کشور اروپایی گمان می‌کردند اهرم فشار تازه‌ای در دست دارند و با تهدید به اجرای آن می‌توانند ایران را تحت فشار بگذارند.

اما حالا که آن را به‌کار گرفته‌اند، نتیجه را دیده‌اند؛ هیچ تغییری در وضعیت ایجاد نشد و هیچ مشکلی حل نگردید؛ صرفا دیپلماسی را سخت‌تر و پیچیده‌تر کردند. عراقچی گفت: همین وضعیت در مورد اسنپ‌بک نیز صادق است. اروپایی‌ها بار‌ها تهدید کردند که مکانیزم اسنپ‌بک را فعال می‌کنند. پاسخ ما همواره این بوده که همانطور که حمله نظامی نتوانست راه‌حل نهایی برای مساله هسته‌ای ایران باشد، فعال‌سازی اسنپ‌بک هم چنین کارکردی نخواهد داشت. این اقدام نه‌تنها به حل مساله کمک نمی‌کند، بلکه صرفا روند دیپلماسی را سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌سازد. واقعیت این است که اکنون هم همین اتفاق رخ داده است.

سه کشور اروپایی گمان می‌کردند اهرم فشار تازه‌ای در دست دارند و با تهدید به اجرای آن می‌توانند ایران را تحت فشار بگذارند. اما حالا که آن را به‌کار گرفته‌اند، نتیجه را دیده‌اند؛ هیچ تغییری در وضعیت ایجاد نشد و هیچ مشکلی حل نگردید؛ صرفا دیپلماسی را سخت‌تر و پیچیده‌تر کردند. البته دیپلماسی هیچگاه پایان نمی‌یابد؛ دیپلماسی همیشه هست. اما پرسش این است که در چه شرایطی، با چه طرف‌هایی و بر پایه چه موازنه‌ای ادامه پیدا می‌کند. اکنون شرایط نسبت به گذشته کاملا متفاوت است. سه کشور اروپایی به‌وضوح نقش خود را در فرآیند دیپلماتیک تضعیف کرده‌اند و توجیه مذاکراتی با خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند. در هرگونه راه‌حل مذاکره‌محور آینده، نقش اروپا به‌مراتب کم‌رنگ‌تر از گذشته خواهد بود.

در تبادل پیام با امریکا، موضوع دیگری جز هسته‌ای مورد بحث قرار نگرفته است

وزیر امور خارجه در پاسخ به سوالی در خصوص شروط چهارگانه ایالات متحده برای مذاکره با ایران که برخی رسانه‌ها مطرح می‌کنند نیز گفت: شرط‌هایی که در برخی رسانه‌ها مطرح شده و ادعا می‌شود که از سوی طرف مقابل تعیین شده، هیچ‌کدام به‌طور رسمی به ما اعلام نشده است. در ماه‌های اخیر، گفت‌و‌گو‌های ما با امریکایی‌ها صرفا در خصوص موضوع هسته‌ای بوده است؛ آن هم به‌صورت غیرمستقیم، از طریق پیام‌ها و واسطه‌ها. هیچگاه در این تبادلات، هیچ موضوع دیگری جز مساله هسته‌ای مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار نگرفته است. در این تبادلات دیپلماتیک، پیشنهاد‌های ایران کاملا روشن بوده است، و ما بر این باوریم که اگر به این پیشنهاد‌ها توجه می‌شد و فرصت دیپلماسی به این شکل از بین نمی‌رفت یا محدود نمی‌شد، حصول یک راه‌حل مذاکره‌شده و دیپلماتیک دور از دسترس نبود.

در ماه‌های اخیر، گفت‌و‌گو‌های ما با امریکایی‌ها صرفا در خصوص موضوع هسته‌ای بوده است؛ آن هم به‌صورت غیرمستقیم، از طریق پیام‌ها و واسطه‌ها. هیچگاه در این تبادلات، هیچ موضوع دیگری جز مساله هسته‌ای مورد بحث و گفت‌و‌گو قرار نگرفته است. عراقچی گفت: اکنون نیز هنوز این امکان وجود دارد؛ اگر که طرف مقابل با حسن نیت وارد گفت‌و‌گو شود و هدفش تامین منافع متقابل دو‌طرف باشد. با این حال، تفاوت اساسی شرایط کنونی با گذشته در این است که موضوع جدیدی به معادله افزوده شده است؛ همان اقدامی که در شورای امنیت انجام شد و این اقدام در آینده، فرآیند مذاکره را دشوارتر و پیچیده‌تر خواهد کرد. وزارت امور خارجه به تلاش‌های خود برای پیشبرد دیپلماسی ادامه خواهد داد. از نظر ما، نقش دیپلماسی هرگز قابل حذف یا نادیده گرفتن نیست. ما به این مسیر ادامه می‌دهیم، اما باید در نظر داشت که شرایط تغییر کرده است؛ هم پس از حمله نظامی اخیر، و هم پس از اقدام سه کشور اروپایی در فعال‌سازی اسنپ‌بک. در نتیجه، مذاکرات آینده به‌هیچ‌وجه مانند گذشته نخواهد بود. توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد.

عراقچی در پاسخ به سوال دیگری در خصوص سرنوشت توافق ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تیز گفت: ما توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی امضا کردیم درباره شکل جدید همکاری‌های میان ایران و آژانس. دلیل این اقدام نیز کاملا روشن بود؛ با توجه به تغییرات میدانی اخیر و به‌ویژه حمله‌ای که به تأسیسات هسته‌ای ایران صورت گرفت، دیگر امکان ادامه همکاری با آژانس در قالب گذشته وجود نداشت. وی افزود: به سبب تهدیدات امنیتی، نگرانی‌های ایمنی و ملاحظات حفاظتی که به‌طور طبیعی پس از آن حمله به وجود آمد، ضرورت داشت چارچوب جدیدی برای همکاری تعریف شود. این موضوع مورد تأیید آژانس نیز قرار گرفت و چندین دور مذاکره میان دو طرف انجام شد تا در نهایت، در قاهره به نتیجه رسید و آن توافق به امضا رسید. وزارت امور خارجه به تلاش‌های خود برای پیشبرد دیپلماسی ادامه خواهد داد.

از نظر ما، نقش دیپلماسی هرگز قابل حذف یا نادیده گرفتن نیست. ما به این مسیر ادامه می‌دهیم، اما باید در نظر داشت که شرایط تغییر کرده است. با این حال، در شرایط کنونی، توافق قاهره دیگر نمی‌تواند مبنای همکاری ما با آژانس باشد. تصمیم جدید ایران در خصوص نحوه ادامه همکاری با آژانس به‌زودی اعلام خواهد شد. همانطور که پس از امضای توافق قاهره نیز تأکید کردم، فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک همه شرایط را تغییر داده است. درست همان‌گونه که حمله نظامی پیش‌تر وضعیت را دگرگون کرد، اکنون نیز شرایط جدیدی پیش روی ماست. بنابراین، تصمیمات تازه‌ای باید اتخاذ شود، و از نظر من، توافق قاهره دیگر برای وضعیت فعلی کارایی و موضوعیت ندارد.

دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی منصفانه و متعادل

وزیر امور خارجه در خصوص نشست دیروز با سفرا، کارداران و روسای نمایندگی‌های خارجی و بین‌المللی مقیم تهران نیز گفت: باید درباره آثار و تبعات تصمیم اتخاذشده توضیحاتی ارایه شود تا همگان در جریان باشند که کشور‌های غربی در شورای امنیت چه شرایطی را پدید آوردند و چه مخاطراتی در پی آن ممکن است ایجاد شود از جمله مشکلات حقوقی و سیاسی که به تبع این تصمیم به وجود خواهد آمد. جمهوری اسلامی ایران چگونه برای دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی منصفانه و متعادل تلاش کرده است، اما این کشور‌های غربی بودند که به دلیل درخواست‌ها و مطالبات زیاده‌خواهانه و غیرمعقول خود، به این تلاش‌ها پاسخ منفی دادند.